Miejska nekropolia o charakterze zabytkowym, zwana też Piotrkowskimi Powązkami, usytuowana przy al. Cmentarnej, powstała w I połowie XIX wieku na północnych terenach miasta, położonych 2,5 km od centrum i wykupionych specjalnie na ten cel od Józefa Dorywalskiego. W latach 1852-1859 teren cmentarza powiększono wykupując kolejne grunty od prywatnych właścicieli, m.in. Busiakiewiczowej, Szalikowej, Kotkowskiego i Zielińskiego. Łączna wielkość cmentarza wynosiła wówczas 125 900 stóp. W roku 1860 nekropolię na polecenie Naczelnika Powiatu otoczono ceglanym murem. Cmentarz podzielony jest na część prawosławną, katolicką i ewangelicką. W części katolickiej spoczywa wielu ludzi zasłużonych dla miasta i kraju- społeczników, polityków, pisarzy oraz więźniów obozów zagłady i żołnierzy ruchu oporu. Z ponad 300 nagrobków wolnostojących datowanych na XIX stulecie do chwili obecnej przetrwało tylko 70. Część uległa zniszczeniu podczas II wojny światowej, część po 1945 roku na skutek nieprawidłowych działań administracji cmentarnej. Ocalałe uznawane są za zabytki sztuki kamieniarskiej. Większość pomników wykonana jest z jasnego i czerwonego piaskowca, niektóre tylko z granitu i białego marmuru. Najstarszy zachowany grób pochodzi z 1848 roku i należy do Florentyny Zahorskiej. Jeśli chodzi o styl wyróżniamy nagrobki neoklasycystyczne, z epoki romantyzmu, eklektyczne, realistyczne oraz modernistyczne. Te pierwsze charakteryzują się antycznymi motywami, obecnością meandrów, podwieszanych girland kwiatowych, wieńców opasanych wstęgami i herbów szlacheckich. Należy do nich grób Ignacego Zagórskiego z 1854 roku, naczelnika KRP, członka Towarzystw Archeologicznych w Petersburgu i Berlinie. Pomniki wykonane w oparciu o styl romantyczny zdobią głównie rzeźby o sielankowo-religijnej tematyce z wiernie oddaną w kamieniu dekoracją roślinną- są to mogiły: Marianny z Kamieńskich Sporny z 1860 roku, Stefana Wojewódzkiego z 1894 roku, rodziny Jurkowskich z 1888 roku oraz rodziny Soczków z 1898 roku. Przykład nagrobków eklektycznych, z tak charakterystycznym dla stylu neogotyckimi motywami w postaci wieżyczek, łuków i fryzów stanowią groby Olszańskiego z 1871 roku oraz rodziny Szafnickich z 1873 roku. Równoległe z nagrobkami eklektycznymi na piotrkowskim cmentarzu wznoszono pomniki, których styl określamy mianem realizmu. Spośród innych wyróżniają je uskrzydlone postacie anielskie ewentualnie figura Matki Boskiej- grób Zofii Michaleckiej z 1873 roku, grobowiec Henryka Kossowskiego z 1899 roku oraz grobowiec Emilii Sommer z 1900 roku. Odrębną kategorię na piotrkowskiej nekropolii stanowią groby dziecięce- najciekawsze i najpiękniejsze to nagrobek Elutka Ryłko, trojga zmarłych na cholerę dzieci Jordana Kańskiego oraz Karolka Żakowskiego. Pierwszy datowany na 1881 rok przedstawia postać anioła w luźnej szacie stojącego obok spiętrzonych bloków kamiennych ze złamaną kolumną przewieszoną wieńcem róż. Drugi usytuowany w głównej alei, tuż za bramą, wykonany z marmuru około 1872 roku przedstawia siedzącego w niszy anioła smutku, na cokole zaś rzeźbiarz umieścił figurki dwojga dzieci podtrzymujących na ramionach niemowlę ściskające w rączce krzyżyk. Podstawę otacza skrzydlaty smok. Trzeci z wymienionych nagrobków, wykonany w 1881 roku, zdobi postać małego, klęczącego anioła z dłońmi złożonymi w modlitewnym geście. Innym, wyróżniającym się spośród wszystkich mogił pomnikiem jest grób dwóch lotników armii austriackiej, którzy zginęli podczas I wojny światowej rozbijając się samolotem nad Bełzatką. Płytę nagrobną stanowi głaz z wbitym weń rozerwanym pociskiem artyleryjskim obok zaś stoi metalowy, ażurowy krzyż. Na pomniku nie ma nazwisk poległych. Zdobi go tylko napis w języku niemieckim. Większość pomników na piotrkowskim Starym Cmentarzu z XIX i początku XX wieku wykonana została w warszawskich firmach kamieniarskich, m.in. warszawskiej pracowni Żydoka oraz J.Norblina, sosnowskiej pracowni J.Zagórskiego i łódzkiej pracowni Konopków. Wśród rzeźbiarzy tworzących wykonujących pomniki byli: Bartłomiej Mazurek, Władysław Karbowski, P.Płecki, Cyngler oraz Nowakowski. W krajobrazie nekropoli wyróżniają się także dwie kaplice, jedna z 1873 roku wybudowana w stylu neogotyckim z funadacji Karola Burgharda, druga z 1897 roku pamięci Augusta i Katarzyny Juttnerów w stylu neobarokowym. W alei głównej nekropolii usytuowane są groby m.in. tak zasłużonych piotrkowian jak rodziny Psarskich, twórców kolei Piotrków-Sulejów, Tytusa Chyliczkowskiego, rodziny Kraszewskich, rodziny Wolskich, w tym Ferdynanda herbu Jelita Saryusz Wolskiego, Jordana Kańskiego oraz Kazimierza Stroczyńskiego, twórcy polskiej numizmatyki. Na południowej stronie znajdują się mogiły rodziny Span, twórców piotrkowskiego teatru i właścicieli browaru, Emilii Dobrzańskiej, nauczycielki i założycielki piotrkowskiej szkoły dla dziewcząt, rodziny Reymont, w tym Józefa, ojca pisarza noblisty Władysława Reymonta. Na stronie północnej zlokalizowane są mogiły rodziny Kępińskich, rodziny Żarskich, rodziny Wolskich oraz rodziny Leliwa- Lipińskich. Spośród nagrobków na szczególną uwagę zasługują grób Michała Rawity Wilanowskiego, znanego regionalisty, Franciszka Gnypa, malarza, profesora gimnazjum im. B.Chrobrego oraz Tamary z Kotyńskich Badowskiej, artystki i malarki, odznaczonej Krzyżem Polonia Restituta. Od kilkunastu lat rok rocznie 1 listopada odbywa się zbiórka pieniędzy wśród mieszkańców miasta, z której cały dochód przeznaczany jest na ratowanie Piotrkowskich Powązek.
