Przy synagodze, dziś już nie istniejący, pierwszy piotrkowski cmentarz wyznawców mojżeszowych, powstał na mocy królewskiego przywileju z 16.09.1679 roku, wydanego w Jarosławiu przez Jana III Sobieskiego, w którym to monarcha zezwolił piotrkowskim Żydom budować się i fundować wszelkie struktury według upodobania (…). Także i na kopisko alias Kierkow na schowanie zmarłych przy synagodze (obecnie teren pomiędzy synagogą a zabudowaniami szpitala przy ulicy Wojska Polskiego). Urządzony został przez Brajchę Bejrucha. Według jednej z hipotez zawartej w książce Mojżesza Feinkinda „Dzieje Żydów w Piotrkowie i okolicy” miejsce na cmentarz zostało wybrane nieprzypadkowo - istnieje wśród Żydów podanie, że (…) znaleziono tam grób pewnej niewiasty żydowskiej, która padła ofiarą rzeźi wojsk Czarnieckiego po wojnie szwedzkiej (w r.1657)[i]. Do czasów jego powstania piotrkowskich Żydów chowano na cmentarzu w Rozprzy. Kirkut zamknięto w latach 1792-1795. Jego teren zniwelowali sami Żydzi. Część obszaru miasto wykorzystało pod budowę nowego szpitala św. Trójcy (zabudowania przy dzisiejszej ulicy Wojska Polskiego 2). Jeszcze w latach trzydziestych ubiegłego wieku na jego terenie znajdowało się jeszcze około 30 pomników, w tym grobowiec, w kształcie tablicy Dziesięciorga Przykazań Mojżesza, rabina Efroina Fiszera, który zginął podczas antyżydowskich zamieszek w Piotrkowie w 1744 roku. Na nagrobnej tablicy widniał napis: Tu pochowany jest święty i niewinny reb. Efroin Fiszel, który został zabity 28 AW r.404 (w sierpniu 1744)[ii]. Można przypuszczać, iż zgodnie z kulturą żydowską na terenie cmentarza panował ściśle określony sposób chowania zmarłych, odszczepieńców od wiary i samobójców grzebano na skraju kopiska, z dala od innych grobów. Blisko wejścia natomiast chowano ludzi słynących z pobożności i mądrości. Wszystkich bez wyjątku chowano w kwaterach z kamieniem nagrobnym w języku hebrajskim umieszczonym przy nogach (macewa). Niestety trudno dziś stwierdzić, czy na terenie piotrkowskiego kirkutu panował zwyczaj grzebania kobiety i mężczyzn w osobnych kwaterach i oddzielnych rzędach. Najstarsze grobowce na cmentarzu pochodziły z 1743 roku, ostatnie z 1795 roku. Wszystkie zostały zniszczone w czasie II wojny światowej. Obecnie teren starego cmentarza, pozostaje pusty. Zgodnie z zapisami Talmudu (żydowski kodeks praw spisany przez rabinów), obszar taki jest uznawany za uświęcony i nie może być nigdy ponownie zagospodarowany- w kulturze żydowskiej nie istnieje pojęcie ekshumacji, wyznawcy judaizmu nie mogą przenosić swoich zmarłych z jednego miejsca pochówku na drugie (jedyne odstępstwo od tej reguły stanowi przeniesienie zwłok do Izraela), nie mogą likwidować grobów do ponownego pochówku; na terenie byłych cmentarzy żydowskich nie tylko nie wolno wznosić nowych budowli, ale również nie wolno kopać głębiej niż 10cm, żydowskie prawo nie zezwala także na naruszanie roślinności porastającej teren cmentarzy, bowiem taka czynność mogłaby uwłaczać zmarłym, nie wolno także spożywać posiłków. W Piotrkowie nienaruszalność terenu dawnego kirkutu gwarantuje umowa zawarta pomiędzy miastem a Gminą Żydowską. O istnieniu w tym miejscu żydowskiego okopiska informuje specjalna tabliczka.
Ciekawostka: ostatnim pochówkiem na cmentarzu był potajemny pogrzeb, dokonany nocą, w ostatnią noc święta Chanuka 1940 roku, niejakiego Maurycego Bosaka, zięcia Oskara Kona, łódzkiego milionera i potentata włókienniczego, dyrektora fabryki „Manufaktura Widzewska”, który w czasie okupacji ukrywał się w jednej z podpiotrkowskich wiosek, czekając z żoną i dwiema córkami na przerzut do Szwajcarii. Zmarł w wyniku zakażenia krwi. Na cmentarzu tym we wrześniu 1939 roku we dwóch grobowcach cadyków z Wolborza i Rozprzy ówczesny rabin gminy żydowskiej Naftali Lau Levi wraz z pomocą synów, ukrył 28 rodałów, w tym 6 z Arki Przymierza. Wykopane przez cmentarnego dozorcę przetrwały w ukryciu do lat 50. Następnie zostały oddane Gminie Żydowskiej w Łodzi.
[i] M. Feinkind Dzieje żydów w Piotrkowie i okolicy, Piotrków 1930, s.30.
