Uzależnienia behawioralne – cicha pandemia współczesności. Rozmowa z prof. Mariuszem Jędrzejką

Czym są uzależnienia behawioralne?

Jak wyjaśnia prof. Jędrzejko, uzależnienia behawioralne to uzależnienia od czynności. Polegają na kompulsywnym powtarzaniu zachowań, do których mózg zaczyna się przyzwyczajać. Wówczas człowiek traci kontrolę, a jego działanie staje się „przedświadome" - nie jest to ani działanie świadome, ani podświadome. To automatyzm: 

Robię coś, a potem łapię się za głowę, co ja zrobiłem - podkreśla profesor.

Hazard – rosnący problem wśród dorosłych

Jednym z najszybciej rozwijających się uzależnień wśród dorosłych jest hazard. Tradycyjny totolotek sam w sobie nie stanowi najczęściej dużego zagrożenia, bo większość osób potrafi go kontrolować. Problem zaczyna się przy:

• zakładach bukmacherskich,

• grach internetowych,

• obstawianiu online.

Profesor zwraca uwagę, że aż jedna piąta dorosłych pacjentów z regionu piotrkowskiego trafiających do niego na terapię to młodzi mężczyźni i kobiety uzależnieni od hazardu. Osoby te nie potrafią powstrzymać kompulsywnego obstawiania gier losowych, co często kończy się poważnymi stratami finansowymi.

Zaburzenia odżywiania - anoreksja, bulimia, ortoreksja oraz kompulsywne objadanie się

Drugą grupą uzależnień behawioralnych są zaburzenia jedzenia: anoreksja (zaburzenie polegające na skrajnym ograniczaniu jedzenia z powodu silnego lęku przed przytyciem), bulimia (wiąże się z napadami objadania się i zachowaniami kompensacyjnymi, np. prowokowaniem wymiotów), objadanie się (powtarzające się epizody jedzenia dużych ilości pokarmu bez kontroli), oraz coraz bardziej powszechna ortoreksja (obsesyjne skupienie na „idealnie zdrowym” odżywianiu, które zaczyna szkodzić funkcjonowaniu i relacjom). Do rozwoju tych zaburzeń często prowadzi:

• ślepa wiara w internetowe diety,

• obsesyjne przekonanie, że określony sposób odżywiania „oczyści mózg" czy „poprawi samopoczucie",

• kompulsywne dbanie o wygląd.

Problem ten w największym stopniu dotyczy nastolatek i młodych kobiet.

Profesor zwraca uwagę na niebezpieczne praktyki dietetyczne, jak np. dieta cytrynowa, które nie prowadzą do zdrowia, a do zaburzeń jedzenia o podłożu emocjonalnym.

Pracoholizm - nawykowe poświęcanie pracy zbyt dużej ilości czasu i energii.

Pracoholizm zwykle napędzany jest perfekcjonizmem, presją osiągnięć lub lękiem przed oceną. Pracoholizm najczęściej zaczyna się od stopniowego przesuwania granic - trochę dłuższa praca „na wszelki wypadek”, częstsze sprawdzanie maili po godzinach, odkładanie odpoczynku, bo „jeszcze tylko to dokończę”. Z czasem praca zaczyna dawać poczucie bezpieczeństwa i kontroli, a drobne nadgodziny przechodzą w nawyk, który powoli wypiera inne aktywności. Pracoholicy mają trudności w odłączaniu się od obowiązków, zmagają się z ciągłym myśleniem o zadaniach. Często odkładają odpoczynek „na później”. Z czasem prowadzi to do zmęczenia, kłopotów ze snem, napiętych relacji z bliskimi i spadku satysfakcji z życia, mimo że pracuje się coraz więcej.

Zakupoholizm, czyli kompulsywne, trudne do kontrolowania kupowanie, które służy raczej regulowaniu emocji niż realnym potrzebom.

Najczęściej rozwija się pod wpływem impulsów, presji konsumpcyjnej i chwilowej ulgi po dokonaniu zakupu. Osoby mierzące się z problemem zakupoholizmu najczęściej przejawiają:

• częste, nieplanowane zakupy

• ukrywanie wydatków

• poczucie winy po zakupach

Skutkami pracoholizmu najczęściej bywają rosnące problemy finansowe, napięcia w relacjach między domownikami, stres i utrata kontroli nad własnym życiem

Cyberzaburzenia - najszybciej rozwijająca się grupa problemów

W młodym pokoleniu najbardziej dynamicznie rosnącym uzależnieniem są cyberzaburzenia:

• uzależnienie od gier komputerowych (głównie chłopcy),

• uzależnienie od social mediów (głównie dziewczęta),

• kompulsywne oglądanie seriali (także dorośli).

Profesor podkreśla: multimedia wciągają, bo dostarczają mózgowi dopaminy i serotoniny, a więc szybkiej, łatwej przyjemności.

Jak rozpoznać uzależnienie behawioralne?

Kluczowym objawem jest utrata kontroli nad impulsami. Przykłady:

• mijam zakład bukmacherski i nie potrafię nie wejść.

• kupuję nie jedną, lecz dziesięć zdrapek, bo wierzę, że „teraz wygram".

• robię coraz więcej tatuaży, aż pokrywam nimi całe ciało.

• nie potrafię przerwać oglądania serialu po jednym odcinku - muszę obejrzeć siedem naraz.

W uzależnieniu człowiek wie, że robi sobie krzywdę, ale nie umie przestać.

Dlaczego przegrywamy z hazardem?

Profesor przypomina: prawdopodobieństwo wygranej jest ustawione tak, by firma zarabiała ogromne pieniądze. Osoba uzależniona wierzy w wysoką wygraną, choć matematycznie jej szanse są marginalne.

To fantastyczna wyciągarnia pieniędzy od człowieka - mówi ekspert

Gdzie szukać pomocy?

Najważniejsze jest ustalenie przyczyny, czyli odpowiedzi na pytanie: co tak naprawdę chcę przez dane zachowanie wyrazić lub ukryć? Dlatego pierwszym specjalistą powinna być:

• psychiatra, a później w zależności od przypadku również:

• psychoterapeuta,

• psycholog,

• specjalista leczenia uzależnień.

Uzależnienia często wynikają z frustracji, presji, trudności w relacjach, poczucia porażki. Osoba może myśleć:

• „Nie radzę sobie w rodzinie – poradzę sobie w grze hazardowej".

• „Nie radzę sobie w relacjach – pokażę, że mam więcej tatuaży".

• „Wymagacie ode mnie za dużo – ukażę się poprzez anoreksję".

Profesor dodaje mocne ostrzeżenie:

Anoreksja nie da ci idealnej sylwetki. Da ci idealne miejsce na cmentarzu.

Uzależnienia behawioralne to poważny problem współczesności. Dotykają osób w każdym wieku, a ich wspólnym mianownikiem jest kompulsja i utrata kontroli. Im szybciej zostaną zauważone i nazwane, tym większa szansa na skuteczną pomoc. Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi aktywnie wspiera osoby zmagające się z uzależnieniami behawioralnymi, prowadząc działania profilaktyczne, edukacyjne i oferując dostęp do specjalistycznych form pomocy. RCPS pomaga również rodzinom oraz instytucjom, dostarczając narzędzi i wiedzy potrzebnej do skutecznego reagowania na tego typu problemy. Masz problem? Skontaktuj się!