„Zamknij obieg – sortuj z głową” — dlaczego segregacja ma znaczenie

Jeśli segregacja na pierwszym etapie w naszych domach nie zostanie wykonana rzetelnie i odpady opakowaniowe trafią do czarnego pojemnika przeznaczonego na odpady zmieszane, ich dalszą drogą będą najprawdopodobniej składowiska lub spalarnie odpadów — a to oznacza utratę zasobów, zwiększoną emisję CO₂ oraz zanieczyszczenie środowiska.

W dobie kryzysu klimatycznego i presji na ograniczenie eksploatacji surowców pierwotnych, racjonalne postępowanie z odpadami opakowaniowymi jest jednym z fundamentów tzw. gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ). Dzięki recyklingowi możemy „zamknąć cykl” to znaczy sprawić aby surowce krążyły w obiegu zamiast być marnowane.

Krótka historia selektywnej zbiórki w Polsce

Początki selektywnej zbiórki odpadów komunalnych w Polsce datują się na lata 90. XX wieku — wtedy powstały pierwsze punkty selektywnej zbiórki (tzw. PSZOK). Jednak były to pojedyncze inicjatywy, a ilości zbieranych odpadów były symboliczne: na przykład w 1996 roku zebrano zaledwie ok. 8,5 tys. ton szkła, 5,5 tys. ton papieru, 1 tys. ton metali i 0,5 tys. ton tworzyw sztucznych.

Prawdziwy przełom przyniosły zmiany w prawie: obowiązek selektywnej zbiórki oraz nowy, ujednolicony system segregacji — kluczowe regulacje zostały wprowadzone w 2017 roku. Od tego momentu gminy zaczęły organizować systemy selektywnego zbierania odpadów na szeroką skalę.

Aktualny stan: ile produkujemy, ile segregujemy, ile recyklingujemy

• Według raportu Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy (IOŚ-PIB), w 2022 roku do obrotu w Polsce wprowadzono ok 6,74 mln ton opakowań przy czym największy udział miały opakowania z papieru i tektury (34%).

• Efektywnemu recyklingowi poddano wówczas około 53% opakowań wprowadzonych na rynek.

• Jeśli chodzi o strukturę materiałową — najwięcej trafiających do recyklingu odpadów opakowaniowych to odpady z papieru i tektury, następnie szkło, tworzywa sztuczne, drewno, metale, opakowania wielomateriałowe etc.

W skali europejskiej: według danych Eurostat, w 2022 r. przeciętny mieszkaniec UE wygenerował średnio 186,5 kg odpadów opakowaniowych. Z tego papier i tektura stanowiły ok. 41%, plastik – 19%, szkło – 19%, drewno – 16%, metal – 5%. Dla porównania — dla Polski w statystykach najczęściej podawana jest liczba ok. 170 kg odpadów opakowaniowych rocznie na mieszkańca.

Dlaczego segregacja opakowań — jakie korzyści daje recykling i GOZ

Ochrona zasobów naturalnych

Surowce wtórne takie jak papier, tektura, szkło, plastik czy metal np. aluminium, mogą zostać odzyskane i ponownie wykorzystane. Dzięki temu zmniejsza się zapotrzebowanie na surowce pierwotne (np. drewno, rudy metali, ropa na plastik), co przekłada się na zmniejszenie eksploatacji zasobów naturalnych, zmniejszenie ilości odpadów i niższe zużycie energii. Gospodarka o obiegu zamkniętym oznacza właśnie takie cyrkularne rozwiązania: materiał krąży, jest używany i ponownie przetwarzany — zamiast stawać się odpadem.

Ograniczenie odpadów na składowiskach i emisji CO₂

Mniej odpadów składowanych to mniejsze zanieczyszczenie, mniejsze ryzyko emisji metanu (przy odpadach biodegradowalnych), ale też mniej CO₂ z produkcji nowych materiałów. Co więcej — recykling jest często mniej energochłonny niż produkcja od podstaw.

Wyzwania i bariery — dlaczego Polska nadal za Europą

Mimo że statystyki rosną, Polska nadal za pozostaje za czołówką Europy. Według najnowszych ocen przez Najwyższa Izba Kontroli (NIK), recykling i przygotowanie do ponownego użycia w ramach odpadów komunalnych wyniosło w 2022 roku zaledwie ok. 26-27%. To znacznie poniżej minimalnego progu wymaganych 55 % do 2025 roku.

Papier i szkło jako frakcje łatwe do recyklingu mają dobre wskaźniki (np. w 2019 r. papier/karton ~ 80%, szkło ~ 67%). Natomiast plastik, chociaż stanowi istotny udział opakowań, nadal stanowi wyzwanie i jego odzysk w Polsce ma dużo niższy poziom niż średnia unijna.

Główne bariery to m.in.:

• niewłaściwa segregacja (odpady zanieczyszczone, pomieszane frakcje), co utrudnia sortowanie i obniża jakość surowca do recyklingu;

• brak łatwej dostępności punktów PSZOK lub selektywnych pojemników (w niektórych gminach), co utrudnia mieszkańcom wyrzucanie odpadów w sposób właściwy;

• ciągle relatywnie niska świadomość mieszkańców Polski w porównaniu z Europą Zachodnią. Różne badania wskazują, że część ludzi deklaruje segregację, ale nie do końca stosuje te zasady w praktyce.

Jak Polacy segregują odpady

Według badania z 2023 roku przeprowadzonego na zlecenie Fundacja ProKarton przez firmę SW Research aż 92% ankietowanych deklarowało segregowanie odpadów opakowaniowych — to wzrost o 13 punktów proc. w porównaniu z rokiem poprzednim.

Jednak deklaracje to jedno — rzeczywistość bywa inna. W przeszłości część badanych przyznawała, że mimo wiedzy o segregacji, jej nie stosuje. W jednym z badań ok. 40% respondentów przyznało, że nie segreguje odpadów we własnym domu ani poza nim.

Problemem bywa również niejasność, do którego pojemnika wrzucić dany typ opakowania — szczególnie wielomateriałowego, albo np. kartony po mleku / sokach. W 2023 r. tylko 59% badanych wskazało prawidłowy pojemnik (żółty) dla tego typu opakowań.

To pokazuje, że edukacja i ujednolicone zasady segregacji są kluczowe. Dlatego właśnie Browar Piotrków, właściciel marki Trybunał wraz z Organizacją Odzysku Opakowań Asekol PL, stworzył kampanię edukacyjną kierowaną do mieszkańców. Poprzez materiały prasowe, konkursy radiowe i spoty edukacyjne staramy się jak najszerzej przypominać o zasadach prawidłowej segregacji odpadów opakowaniowych. 

Co można odzyskać z opakowań — surowce i ich potencjał

Dzięki recyklingowi opakowań możemy odzyskać:

• papier i tektura — używane do produkcji nowego papieru, kartonów, pudeł. W Polsce jest to frakcja odpadów, której największa masa jest poddawana recyklingowi.

• szkło — odpad trafiający do zielonego pojemnika to wyłącznie butelki i słoiki; można je przetapiać i wykorzystywać ponownie do produkcji nowych opakowań szklanych.

• plastiki — butelki PET i inne rodzaje plastiku — choć recykling plastiku to wyzwanie, to materiały te mogą wrócić do produkcji np. opakowań, tkanin syntetycznych czy elementów z tworzyw sztucznych.

• metale (aluminium, stal) — puszki, nakrętki, elementy metalowe opakowań — stal i aluminium mają duży potencjał odzysku i ponownego wykorzystania bez utraty jakości.

• drewno — opakowania drewniane, palety; drewno po odpowiednim przetworzeniu może wrócić do produkcji, albo być wykorzystane jako biomasa i materiały konstrukcyjne.

Gospodarka o obiegu zamkniętym — szerszy kontekst

Wdrażanie zasad GOZ w Polsce to nie tylko segregacja w domach: to także odpowiedzialność producentów opakowań, ustawodawstwo, systemy odbioru i przetwarzania odpadów, recykling, ponowne użycie surowców.

Nowe regulacje unijne i krajowe (np. systemy rozszerzonej odpowiedzialności producenta — ROP / EPR) mobilizują producentów i dystrybutorów do projektowania opakowań łatwiejszych do recyklingu i przyjaznych środowisku.

Dzięki temu wszyscy uczestnicy sytemu tj. konsumenci, samorządy, firmy i władze biorą odpowiedzialność za odpady opakowaniowe i dlatego w coraz większym stopniu stają się one cennymi surowcami a nie problemem.

Podsumowanie

Polska zrobiła w ostatnich latach ogromny postęp w zakresie segregacji i recyklingu odpadów opakowaniowych. System selektywnej zbiórki jest wdrożony a co roku miliony ton opakowań trafiają do recyklingu. Rośnie również świadomość społeczna, ponieważ coraz więcej Polaków deklaruje segregację.

Jednak nadal jesteśmy poniżej celów unijnych, a recykling plastiku i opakowań wielomateriałowych stanowi wyzwanie. Wciąż musimy edukować, ułatwiać dostęp do pojemników i PSZOK-ów, rozwijać technologię recyklingu, a także — co bardzo ważne — promować zmiany u źródła: projektowanie opakowań z myślą o obiegu zamkniętym.

W ten sposób opakowania, które dziś zbyt często stają się odpadem, mogą być surowcami a segregacja naszym codziennym, ekologicznym nawykiem.

Dlatego pamiętaj – Zamknij obieg, sortuj z głową!

Publiczna kampania edukacyjna przygotowana przez Browar Piotrków, właściciela marki Trybunał we współpracy z Asekol PL Organizacją Odzysku Opakowań.