To nie uzależnienie - to zaburzenie neurobiologiczne

Jak wyjaśnia profesor, powszechnie używane pojęcie „uzależnienia od smartfona” nie oddaje w pełni istoty problemu. Z punktu widzenia neurologii mamy do czynienia z zaburzeniem wynikającym z intensywnego pobudzenia mózgu bodźcami cyfrowymi.

Smartfon dostarcza - często bez przerwy - obraz, dźwięk oraz światło niebieskie, które w ogromnym stopniu stymulują układ nerwowy. U dziecka aktywacja ta jest wyjątkowo silna: mózg produkuje zwiększone ilości dopaminy i serotoniny, czyli neuroprzekaźników odpowiedzialnych za przyjemność i motywację.

Profesor podkreśla:

Mózg dziecka uczy się tych neuroprzekaźników dużo szybciej niż mózg dorosłego. Zapamiętuje, że może mieć przyjemność w sposób statyczny - bez ruchu, wysiłku, zabawy na zewnątrz.

Jeśli takie doświadczenia powtarzają się wielokrotnie, dziecko zaczyna warunkować swoje samopoczucie od dostępu do ekranów. Stąd tak typowe „zaraz”, kiedy prosimy dziecko o kolację - to nie zła wola, lecz reakcja mózgu domagającego się kolejnej dawki dopaminy.

Skala problemu - 25% młodzieży z objawami zaburzeń

Brak kontroli nad korzystaniem z technologii niesie poważne konsekwencje. W Polsce:

• 25% nastolatków wykazuje istotne cechy cyberzaburzeń,

• 10% wymaga już wsparcia terapeutycznego.

Profesor Jędrzejko obserwuje to na co dzień:

Co dziesiąty nastolatek wymaga pomocy. Do mojego ośrodka trafiają dzieci każdego dnia. Najmłodszy pacjent w tym roku miał zaledwie 4 lata.

To właśnie dlatego tak ważna jest szybka reakcja rodziców oraz dostęp do miejsc, które pomagają rodzinom odzyskać równowagę.

Jak chronić dzieci? 3 filary higieny cyfrowej

Istnieje zestaw zasad, które są dziś bezsporne z punktu widzenia neurologii. To fundament bezpiecznego rozwoju:

1. Granice wiekowe

• 0–3 lata – całkowity brak ekranów (telewizorów, smartfonów, tabletów).

• Do 6–7 lat – brak dostępu do smartfona jako zabawki. W tym okresie dziecko może korzystać z technologii cyfrowych, jednak tylko godzinę, pod kontrolą rodzica i w określone dni.

• Od 12 roku życia – pierwszy własny smartfon. Nie „na komunię”, ale wtedy, gdy mózg jest gotowy.

2. Jasny limit czasu

• W wieku 12 lat: 2 godziny dziennie, ale tylko w wybrane dni – poniedziałek, środa, piątek.

• Starsze dzieci mogą korzystać dłużej, ale obowiązkowy jest jeden dzień w tygodniu bez technologii.  

3. Godziny wyciszenia

• Młodsze dzieci: do 20:00 koniec kontaktu z ekranami.

• Starsze: 21:30 jako twarda granica.

Jak tłumaczy profesor:

Mózg potrzebuje wejść w nocny odpoczynek. Jeśli nie odcinamy bodźców, dziecko wstaje zmęczone i przeciążone.

Co robić, gdy dziecko już ma problem?

Profesor wskazuje jednoznacznie:

Najskuteczniejsza metoda to 3–-4 dniowy całkowity detoks.

W tym czasie cała rodzina - nie tylko dziecko - odkłada:

• telewizor,

• komputer,

• tablet,

• telefon.

Dopiero po wyciszeniu neuroprzekaźników można wprowadzić nowe zasady korzystania z technologii. Kluczowe jest jednak, aby zapełnić pustkę, jaka powstaje po odcięciu bodźców:

• gry planszowe,

• wspólne gotowanie,

• spacery,

• zabawy ruchowe,

• rozmowy.

Jeśli mózgowi dziecka coś zabieramy, musimy w to miejsce coś dać - podkreśla Profesor.

Dorośli też muszą dawać przykład

Nadmierne korzystanie z telefonów dotyczy nie tylko dzieci. Dorosłych również wciągają cyfrowe bodźce, co dzieci natychmiast widzą i naśladują.

Profesor mówi wprost:

„Dzieci uciekają w świat cyfrowy także dlatego, że my - dorośli - wpadliśmy w te pułapki.”

Gdzie szukać pomocy?

Choć specjalistów od cyberzaburzeń nie ma wielu, coraz więcej pedagogów i psychologów posiada podstawowe kompetencje w tym obszarze. Najważniejsze jest:

• nie czekać,

• reagować na pierwsze sygnały,

• wprowadzać zasady higieny cyfrowej jak najszybciej.

To, co może zrobić rodzic natychmiast, to:

• dopilnować zasad korzystania z technologii,

• ograniczyć używanie smartfonów przy dzieciach,

• przywrócić relacje rodzinne, które zastępują bodźce ekranowe.

Technologie rozwijają? Tylko w kontrolowanych warunkach!

Profesor Jędrzejko zwraca uwagę, że wbrew obiegowym opiniom, technologie w obecnym modelu nie wspierają rozwoju dzieci:

Nowe technologie miały rozwijać, ale dziś - w niekontrolowanej formie - zwijają człowieka, także moralnie.

To wyraźne ostrzeżenie przed bezrefleksyjnym powierzaniem dzieci światowi smartfonów.

RCPS w Łodzi: wspieramy rodziny, by mogły wspierać dzieci

Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi od lat prowadzi działania edukacyjne i profilaktyczne, które pomagają rodzicom, opiekunom i specjalistom radzić sobie z wyzwaniami współczesnego świata. Problemy wynikające z nadużywania technologii są jednym z najważniejszych obszarów troski o najmłodszych.

Wspólne działania RCPS i Samorządu Województwa Łódzkiego mają jeden cel: chronić zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży oraz wspierać rodziny w budowaniu bezpiecznego cyfrowego środowiska.