U progu II wojny światowej Piotrków liczył ponad 53 tys. ludności, rozpościerał się na 39 km kwadratowych i był trzecim, co do wielkości, po Łodzi i Kaliszu, miastem ówczesnego województwa łódzkiego. Dodatkowo na jego terenie stacjonował 25 pułk piechoty i mieściła się komenda Przysposobienia Wojskowego. Sierpień 1939 roku w historii Piotrkowa zapisał się dość szczególnie, zwłaszcza końcowe dni tego letniego i gorącego miesiąca. Przez miasto przemieszczały się spore rzesze żołnierzy, oficerów, rezerwistów i ochotników, a wszystko to za sprawą usytuowania Piotrkowa w obszarze działania Dowództwa Okręgu Korpusu nr IV (Łódź), i co za tym idzie funkcjonowania w mieście Komendy Rejonowej Uzupełnień oraz Rejonowego Inspektoratu Koni.

Powszechna mobilizacja

Oczywiście jako pierwszy mobilizację przeszedł wspomniany 25 pp. – dla jego oddziałów rozpoczęła się ona rankiem 24 sierpnia 1939 roku. Z uwagi na spodziewany nagły atak lotniczy Luftwaffe żołnierze pobrali broń oraz amunicję i zostali skierowani do otaczających miasto lasów w celu dokończenia mobilizacji. Jako pierwsza gotowość osiągnęła 2 kompania por. Merkisza, która już we wczesnych godzinach rannych 25 sierpnia wyjechała z Piotrkowa do Częstochowy. W kolejnych dniach Piotrków opuszczały kolejne oddziały - 26 sierpnia I batalion pod dowództwem mjr Juszczakiewicza oraz II batalion pod dowództwem kpt Bobrowskiego i pododdziały specjalne, po północy 27 sierpnia III batalion pod dowództwem mjr Krzyżanowskiego. Wszystkie udały się w rejon Częstochowy. W tym samym czasie do Piotrkowa, zgodnie z przydziałami mobilizacyjnymi przybywali również oficerowie i podoficerowie 27 i 74 pp., zaś rezerwiści i ochotnicy bez kart powołania, którzy w tych dniach licznie stawiali się do piotrkowskiej Komendy Rejonowej Uzupełnień, byli kierowani do formowanych w mieście jednostek rezerwowych w ramach Ośrodka Zapasowego 7 Dywizji Piechoty, na czele którego stanął ppłk Pollak.

Nie tylko wojskowi

W ostatnim tygodniu sierpnia, w ostatnich dniach pokoju, w Piotrkowie trwała zakrojona na szeroką skalę akcja kopania rowów przeciwlotniczych i budowy nowych oraz zaopatrywania istniejących już schronów. Jeden z takich schronów, należący do ówczesnej gminy żydowskiej, mieścił się w piwnicach kamienicy przy ul. Piłsudskiego 13 (obecnie ul. Wojska Polskiego). Piotrkowski oddział Ligii Obrony Przeciwlotniczej wydawał maski przeciwgazowe, a Polski Czerwony Krzyż prowadził kursy dla sanitariuszek. Mieszkańcy miasta w patriotycznym odruchu samoczynnie organizowali również punkty żywnościowe i opatrunkowe – jeden z nich zlokalizowano w budynku dworca kolejowego. Z dachów piotrkowskich wież ciśnień – kolejowej i tej stojącej w centrum miasta – wystawały lufy działek cekaem, zamontowanych tam przez obronę przeciwlotniczą.

Nastroje patriotyczne

W Piotrkowie, podobnie jak w większości miast II Rzeczypospolitej, przygotowania do odparcia ewentualnego ataku zbrojnego rozpoczęły się kilka miesięcy wcześniej. Już wiosną 1939 roku w myśl wydanych właścicielom posesji nakazów administracyjnych wynikających z ogólnie przyjętych założeń obrony przeciwlotniczej blisko 70 procent budynków w mieście (przeszło 800 posesji) zamieniło dotychczasowe barwy frontów na kolor stalowo-szary i zielony.
Mieszkańcy Piotrkowa bardzo mocno zaangażowali się także w zbiórkę pieniędzy przeznaczonych na cele obronne. Nie tylko włączali się w akcje ogólnokrajowe, takie jak pożyczka na rozbudowę lotnictwa i obrony przeciwlotniczej, ale również sami organizowali przedsięwzięcia, z których dochody w całości były przeznaczane na Fundusz Obrony Narodowej. Tak było m.in. 20 sierpnia 1939 roku gdy w Piotrkowie na boisku na Budkach drużyna piłkarska KS „Concordia” rozegrała towarzyskie spotkanie z Wojskowym Klubem Sportowym. Zawody te, rozgrywane już w trakcie trwającej mobilizacji części zawodników, odbyły się bez względu na pogodę, a cały dochód z nich został przeznaczony na ww. Fundusz Obrony Narodowej. Mecz zakończył się wymownym remisem 3:3.

Agawa

Materiały:
1. A. Warchulińska, „Piotrków między wojnami. Opowieść o życiu miasta 1918-1939”, Łódź 2012.
2. „Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego”, (red) B. Baranowski, Łódź 1989.
3. K. Głowacki „Urbanistyka Piotrkowa”, Kielce 1984.