Ruch skautowy został zapoczątkowany w Anglii, a za jego twórcą uznawany jest generał Robert Baden - Powell. Dowodził on armią brytyjską w oblężonym Mafeking podczas II wojny burskiej, a w zahamowaniu ofensywy bardzo przydatna okazała się pomoc nastoletnich zwiadowców, czyli „scouts”.
Wykorzystując doświadczenia z Mafeking, Baden-Powell w 1907 roku zorganizował pierwszy letni obóz skautowy, a wnioski opublikował roku później w książce „Scouting for boys” . Skauting miał wyrabiać w młodzieży aktywną postawy wobec spraw i potrzeb człowieka oraz nawiązywał do idei solidaryzmu społecznego. Podkreślał również znaczenie wychowania patriotycznego i wartości religijnych. Był ruchem apolitycznym. Nowością wychowania skautowego, wobec autorytarnej XIX-wiecznej pedagogiki była, wyniesiona z rodzin wielodzietnych rola „starszego brata”, czyli zastępowego, który był wybierany przez samych skautów i kierował kilkuosobową grupą.
W Polsce ruch skautowy był tworzony w latach 1909-1911 w ówczesnej Galicji. Za jego twórcę uznaje się Andrzeja Małkowskiego, który niesubordynację został skazany przez Sąd Wojenny na 24-godzinny areszt, a jednocześnie w ramach rehabilitacji miał przetłumaczyć na Polski książkę „Scouting for boys”.
Symbolicznym momentem dla polskiego skautingu była organizacja drużyn lwowskich pod kierownictwem tamtejszej Naczelnej Komendy Skautowej. Organizacja szybko rozszerzyła się ziemie podległe innym zaborcom – w tym do Królestwa Polskiego, gdzie NKS jesienią powstał w Warszawie. Niestety w kolejnych latach w wyniku sporów o postawę ruchu dotyczącą udziału w walce o niepodległość doszło do rozłamu na tle politycznym.
W związku z tym grupa skautów, wspierających aktywną walkę o niepodległość i związana z Departamentem Wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego, który działał w Piotrkowie, utworzyła w tym mieście Polską Organizację Skautową pod kierownictwem Jana Sikorskiego. Była ona czynna od lutego 1915 roku, a już lipcu 1916 organizacji podlegały 22 okręgi – męskie i żeńskie, na czele których stali Komendanci Okręgowi. Skauci w poszczególnych okręgach byli organizowani w drużyny i oddziały, na które składały się plutony.
Ważnym elementem Polskiej Organizacji Skautowej był także wydawane od stycznia 1916 roku w Piotrkowie „Wiadomości Skautowe”. Redaktorem czasopisma był przez wiele lat związany z miastem prawnik Kazimierz Rudnicki.
Najważniejszą władzą POS był Zjazd Komendantów Okręgowych. Trzy pierwsze zjazdy odbyły się w Piotrkowie. Zostały zorganizowane pomiędzy majem 1915 roku a styczniem 1916.
Dane dotyczące liczebności POS są niepewne, ale według raportów okręgów skautowych z lipca 1916 roku, łącznie Polska Organizacja Skautowa liczyła 3027 członków, co czyniło ją najliczniejszą tego typu organizacją na ziemiach polskich. Według danych w okręgu piotrkowskim do POS należało 230 chłopców i 60 dziewcząt.
Historycy podkreślają, że do POS należała młodzież pochodzenia inteligenckiego, ale wyjątkami były okręgi o charakterze przemysłowym. Wymienia się tu także należący do okręgu piotrkowskiego Tomaszów, w którym podczas zebrania robotniczego w jednej z fabryk, podjęto uchwałę o zapisywaniu młodzieży do skautingu. W naszym regionie aktywnie w organizacji działała także młodzież chłopska – szczególnie z rejonów Aleksandrowa, Sulejowa oraz Wolborza.
W ramach POS działała także Poczta Skautowa, która została podzielona na pięć okręgów – w tym jednym z siedzibą w Piotrkowie. Celem utworzenia PS oraz tras kurierskich było utrzymanie łączności pomiędzy miastami na ziemiach polskich i przewóz korespondencji Departamentu Wojskowego, ale także listów i paczek prywatnych.
Skauci licznie włączyli się w czynną walkę o odzyskanie niepodległości. Na początku indywidualnie zgłaszali się do służby w Legionach Polskich, ale szybko powstały jednostki składające się członków POS. Stworzono oddział skautowy przy Komendzie Legionów, który miał pełnić funkcje wywiadowcze. Podobny oddział nieco wcześniej, bo na wiosnę 1915 roku, rozpoczęto formować przy przy 6 pułku piechoty, który stacjonował w Rozprzy. Ta formacja mogła oprócz realizacji zadań wywiadowczych, brać udziałach w walkach.
Do oddziału przyjmowano młodzież męską, która ukończyła 17 lat. Młodsi ochotnicy musieli przedstawić zgodę opiekunów oraz zaświadczenie lekarskie, ale w praktyce nie zawsze przestrzegano tych zasad. 14 wrześnie 1915 roku, oddział skautowy wyruszył z Rozprzy na front wołyński, gdzie przeszedł chrzest bojowy w dniach 25-26 września pod wsią Maniewicze. Młodzież dzielnie uczestniczyła w kolejnych walkach i wkrótce w wyniku strat w jednostce pozostało już tylko 17 skautów, którzy w listopadzie zostali oni przydzieleni do służby w oddziale przy Komendzie Legionów. Pełnili w nim służbę także skauci z naszego regionu i został on ostatecznie rozwiązany w październiku 1916 roku.
W tym samym roku zakończyła działalność także cała Polska Organizacja Skautowa. W dniach 1-2 listopada 1916, w Warszawie zwołano „Zjazd Zjednoczeniowy”, podczas którego cztery organizacje skautowe połączyły się na równych prawach w jedną, pod wspólną nazwą ZHP. Związek przyjął jako swoją odznakę krzyż ZHP i lilijkę skautową Polskiej Organizacji Skautowej.
źródła:
Leszek Rysak „Początki harcerstwa”, Biuletyn IPN, maj-czerwiec 2010
Robert Szuchta „Polska Organizacja Skautowa 1915-1916. Przyczynej do dziejów obozu niepodległościowego w czasie I Wojny Światowej” Przegląd Historyczny 82/2, 1991
