Pośród piotrkowskich miejsc, to bez wątpienia jest znane każdemu. Nie ma piotrkowianina, który choć raz nie znalazłby się w tej części miasta. Położony w samym sercu Piotrkowa plac Kościuszki pod względem wielkości stanowi największą tego typu otwartą przestrzeń nad Strawą. Jest również jednym z najstarszych placów w mieście. Trudno dokładnie określić, kiedy powstał.
Prawdopodobnie pojawił się wraz z lokacją Piotrkowa. Już w czasach średniowiecznych, około XIV wieku, w tym miejscu, za murami miasta, a przed Bramą Sieradzką, krzyżowały się najważniejsze, ówczesne szlaki: trakt sieradzki (obecnie ulica Narutowicza), rokszycki (dzisiejsza ulica Słowackiego) oraz toruński (zwany też bykowskim, obecnie ulica Toruńska). Z czasem jako miejski obszar został uregulowany i przybrał kształt prostokąta. Dziś, podobnie jak i przed wiekami, plac ten stanowi najbardziej dogodne miejsce dla rozpoczynania wszelkich podróży, czy to zwykłych spacerów po mieście, czy też nieco większych wypraw poza granice Piotrkowa. Odchodzące od niego ulice prowadzą w każdą stronę świata i ku głównym arteriom miasta.
Przeszło 10 nazw
Plac Kościuszki miano wielkiego Polaka nosi stosunkowo krótko. Od 1917 roku, z przerwą w latach okupacji hitlerowskiej. W czasach gubernialnych zamiennie stosowano dwie nazwy: plac Aleksandra i plac Aleksandryjski - jak łatwo się domyślić nazwy te rosyjscy zaborcy ustanowili ku czci cara Aleksandra I, jak i Aleksandra II. Z uwagi na lokalizację przy placu klasztoru Bernardynów, w pierwszej połowie XIX stulecia obowiązywało dla tej części miasta miano plac św. Bernarda, zamiennie z nazwą plac Bernardyński. Inną zachowaną pośród miejskich archiwaliów nazwą jest plac Targowy oraz Targowy Rynek. W okresie II wojny światowej hitlerowcy przechrzcili plac Kościuszki na plac Saksoński, chociaż pojawiała się również nazwa plac Saski (Saschen Platz).
Według architektonicznych zasad
Zgodnie z architektonicznymi zasadami plac Kościuszki, jako wolna miejska przestrzeń, zdominowany jest przez charakterystyczne budowle, a w jego obrębie znajdują się zarówno obiekty tzw. małej architektury, jak i ich zielona oprawa w postaci trawników i kwietników. Najbardziej charakterystyczne obiekty placu to oczywiście zlokalizowany po zachodniej stronie, wspomniany już klasztor Bernardynów, wczesnobarokowy, z XVII wieku, z wysoką wieżą zegarową, oraz stojący po przeciwnej stronie, przesunięty bardziej w kierunku północnym, dawny klasztor Dominikanek (również z XVII wieku) z zachowanym fragmentem średniowiecznych murów obronnych. Inne charakterystyczne elementy zabudowy placu Kościuszki to bez wątpienia kamienice przy jego wschodniej pierzei, dwupiętrowy budynek od lat noszący miano „Złotego Rogu" oraz dwie piętrowe kamienice, pod numerem 7, dawne siedziby Hotelu Krakowskiego oraz Wojewódzkiego Biura Turystyki i Wypoczynku.
Miejsce kształtujące podniebienne gusta
Wspominając o zabudowie wschodniej strony placu, nie można nie wspomnieć o istniejących w tym miejscu restauracjach. Właśnie w kamienicach spod numeru 7 swego czasu egzystowały dwa słynne lokale - „Kaczy dołek" słynący nie tylko z potraw z kaczki, ale i z oryginalnej klienteli, i „Mozaika" - najpierw kawiarnia, później restauracja. Jednak najsłynniejsza i najpopularniejsza, opisywana w książkach i wyjątkowo lubiana w kręgach warszawskich notabli okresu PRL-u, restauracja zlokalizowana przy placu Kościuszki to restauracja „Europa", której okazały budynek, jedyna po niej pozostałość w dniu dzisiejszym, zajmuje cały kwartał północnej części placu.
Elementy charakterystyczne
Przez ponad wiek, w latach 1856 - 1969, najbardziej rozpoznawalnym symbolem placu była figura św. Antoniego usytuowana naprzeciwko wejścia do kościoła o.o. Bernardynów u wylotu ulicy Sieradzkiej. Swego czasu „Pod Antosiem" uwielbiała spotykać się piotrkowska młodzież. Było to również miejsce schadzek wszystkich zakochanych. W 1911 roku na placu pomiędzy kościołem a figurą zapadł się bruk. Według opowieści ówczesnych piotrkowian w miejscu tym miało znajdować się wejście do lochów łączących klasztor Bernardynów ze śródmieściem, a dokładnie z klasztornym wirydarzem. W roku 1922 usunięto otaczającą kolumnę metalową kratę, zaś w 1969 roku, w ramach prac związanych z usprawnieniem miejskiej komunikacji, całą kolumnę przeniesiona za świątynię, na miejsce u zbiegu placu Kościuszki i ulicy Narutowicza.
Inny charakterystyczny element krajobrazu największego placu w mieście przez lata stanowił i od blisko 20 lat ponownie stanowi pomnik- Grób Nieznanego Żołnierza, usytuowany w centrum placu przed budynkiem dawnej restauracji „Europa". Jego obecny kształt i wygląd pochodzi z 1991 roku. Pierwotny obelisk, zbudowany przez piotrkowskie społeczeństwo tuż po zakończeniu I wojny światowej, został rozebrany w latach sześćdziesiątych z polecenia ówczesnych władz komunistycznych. Odbudowany z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Miasta Piotrkowa Trybunalskiego stanowi zmodyfikowaną kopię przedwojennego pierwowzoru, której autorem jest Antoni Sztuk.
Pomnik posiada granitowe okładziny, płytę główną zdobi odlany ze staliwa orzeł, a całości dopełnia znicz w kształcie Krzyża Orderu Virtuti Militari. Kamień węgielny pod budowę pomnika wmurowano 3 maja 1991 roku. Ponowne odsłonięcie piotrkowskiego Grobu Nieznanego Żołnierza miało miejsce 11 listopada 1991 roku.
Agawa
