Willa "Wanda" bez wątpienia należy do jednej z najciekawszych i najbardziej tajemniczych budowli w mieście. Przechodząc ulicą Dąbrowskiego nie sposób jej nie zauważyć. Jej charakterystyczna sylwetka od razu przyciąga wzrok. Co ciekawe jednak niewiele o niej wiadomo, poza tym że od przeszło pół wieku gospodarzem obiektu jest wojsko. A to tak naprawdę przysłowiowy czubek góry lodowej...

KOCHANKA CARSKIEGO GUBERNATORA

Willa i stojąca obok niej oficyna powstały w 1904 roku. Obie stanowią wspaniały przykład architektury secesyjnej (Art Noveau). Znawcy dziejów naszego miasta, w tym m.in. Andrzej Kobalczyk, przytaczając historię powstania budynków wspominają plotkę jaka wówczas pojawiła się nad Strawą. Otóż w różnych kręgach szeptano, iż willę wznosi dla swej kochanki carski gubernator. Najbardziej wtajemniczeni w całą sprawę sugerowali, że nie bez przyczyny też nosi ona imię Wanda, czyli imię gubernatorskiej faworyty. Co ciekawe jednak nikt owej Wandy nie znał ani z nazwiska ani z wyglądu, co oczywiście nikomu nie przeszkadzało w snuciu jak najbardziej fantastycznych teorii. Im bardziej budowa zbliżała się do końca tym bardziej plotka przybierała na sile i tym większa była liczba osób z grona tych najlepiej poinformowanych. Byli nawet i tacy, którzy posunęli się do stwierdzenia, iż wieńcząca fronton domu rzeźba przedstawia właśnie przyjaciółkę gubernatora. A jak było naprawdę? Otóż willę wybudował inżynier Józef Pętkowski, właściciel znajdującego się vis a vis budynku hotelu "Comfort", jeden z pomysłodawców powstania Piotrkowskiego Konsorcjum Budowy Elektrowni oraz członek Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. I bynajmniej budowa owa nie miała nic wspólnego z kochanką gubernatora. Skąd jednak takie fantas magorie? Dwa lata wcześniej zanim ruszyła budowa willi rada obywateli miejskich rozpatrywała projekt wykupienia placu i budowy właśnie na tej ulicy, (wówczas zwanej Bankową) dwóch budynków: domu dla gubernatora i domu dla rządu gubernialnego oraz komisji włościańskiej. Szacowny koszt inwestycji miał wynieść 100 tys. rubli. A ponieważ sprawa głośnym echem odbijała się w mieście, prawdopodobnie budowa tak innego pod względem architektonicznym budynku wzbudziła skojarzenia z nową siedzibą władz carskich. Powszechnie wiadomo, że nikt w owym czasie caratu nie kochał, walka zbrojna z góry skazana była na niepowodzenie uciekano się więc do innych form oporu. A jak zdyskredytować w oczach opinii publicznej carskiego urzędnika? Najlepsza była plotka. Ktoś więc rzucił słówko o kochance a ulica dorobiła już dalszy ciąg historii.

PAPIESKI SZABELAN

Właścicielem willi był wspomniany już Józef Pętkowski, zaś projekt budynku wykonał najznakomitszy w owym czasie piotrkowski architekt Feliks Nowicki. Ów utalentowany absolwent petersburskich szkół, noszący tytuł papieskiego szabelana zasłynął nad Strawą m.in. jako twórca projektu gmachu sądu, autor przebudowy elewacji murów obronnych czy kaplicy szpitala św. Trójcy. Koszt wzniesienia piętrowej willi i przybocznej oficyny wyniósł jak wskazują stare rachunki ok.20 tys. rubli.

JAK W BARCELONIE

Niewiele osób jednak zdaje sobie sprawę patrząc na ową niewielką rozmiarami budowlę jak ważną odgrywa ona rolę w architektonicznej historii miasta. Willa "Wanda" jest jedynym w mieście obiektem tak bardzo wpisującym się w nurt sztuki modernistycznej, w styl zwany secesją. Kształt i wygląd jej elewacji parterowej przypomina elementy frontu barcelońskiej kamienicy Casa Batllo autorstwa słynnego katalończyka Antonio Gaudi, architekta uznawanego za jednego z ojców sztuki spod znaku modernizmu. Wyrafinowana forma, swoboda kompozycji, asymetria i giętka, płynna linia oraz zdobnicza oszczędność i szerokie otwory okienne jak najbardziej oddają wszystko to na czym bazowała Art Noveau. Co ciekawe jeden z najsłynniejszych projektów Gaudiego, wspomniana już kamienica Casa Batllo w Barcelonie powstała w tym samym roku, w którym Feliks Nowicki zaprojektował piotrkowską willę "Wanda". Tym samym i Piotrków w niewielki co prawda sposób, ale jednak nawiązał do najlepszych dzieł przełomu XIX i XX wieku.

ROBOTNICY I WOJSKOWI OFICEROWIE

Losy piotrkowskiej willi z dzisiejszej ulicy Dąbrowskiego są tak samo niezwykłe jak i ona sama. Do końca I wojny światowej służyła ona zgodnie ze swym przeznaczeniem jako dom mieszkalny prywatnym właścicielom. W latach dwudziestych o czym można przeczytać m.in. w przewodniku Michała Rawity Witanowskiego została zakupiona przez Stowarzyszenie Robotnicze, które urządziło w niej "Dom Ludowy". W roku 1935 ze względu na ogromne długi wspomnianego stowarzyszenia willa została wystawiona do licytacji. Zakupił ja Fundusz Obrony Narodowej. Nie mniej jak wspominają lokalni historycy wojsko polskie do dnia wybuchu II wojny światowej nie zdołało się do niej wprowadzić. Zaś w latach 1939- 1945 jej mury stały się jedna z piotrkowskich siedzib hitlerowskiego gestapo. Po zakończeniu działań wojennych gospodarzem nieruchomości zostało polskie wojsko. W latach 60 ubiegłego stulecia mieścił się tutaj Powiatowy Sztab Wojskowy, a od roku 1975 Wojewódzki Sztab Wojskowy. Od roku 1999 zaś odkąd Piotrków stracił statut miasta wojewódzkiego w willi "Wanda" urzęduje Wojskowa Komenda Uzupełnień.
Hiszpanie mają więc Casa Batllo czy Casa Vicens, Anglicy Willow Tea Rooms w Glasgow, Brukselczycy Maison Tasel, a my mamy willę "Wanda". Skoro nawiązuje do dokonań największych czasów Art Noveau to może najwyższy już czas by odpowiednio o nią zadbać i zgodnie duchem tamtej epoki nadać jej nieco jaśniejszą kolorystykę...

Agawa


1) Wieńcząca front budynku rzeźba kobieca wedle plotki przedstawiać miała faworytę gubernatora, w rzeczywistości jest to motyw po który niezmiernie chętnie sięgali twórcy Art Noveau.

2) Kształt okien willi "Wanda", niespotykany nigdzie indziej w Piotrkowie, przypomina okienne elewacje najznakomitszych budowlanych dzieł epoki modernizmu z Hiszpanii.