Czy Helena Modrzejewska w ogóle wystąpiła w Piotrkowie? Okazuje się, że najsłynniejsza polska aktorka dramatyczna gościła nad Strawą aż dwukrotnie. Gdy po raz pierwszy przyjechała do Piotrkowa na miejsce swego występu wybrała opustoszałe mury klasztoru pofranciszkańskiego. Jej drugi występ w mieście, w Teatrze Spana, przyciągną taki tłum widzów, że by wszystkich pomieścić zajęto nawet miejsca w kanale dla orkiestry…
Przez lata wśród dziennikarzy, regionalistów i entuzjastów dziejów miasta trwał nieoficjalny spór o to, czy w ogóle można mówić o występach tej najsłynniejszej polskiej aktorki dramatycznej nad Strawą. Byli i tacy, którzy twierdzili, iż być może nazwisko Modrzejewskiej mylono z nazwiskiem innej aktorki, niejakiej Modzelewskiej. Na podstawie zachowanych dokumentów można jednak stwierdzić, że piotrkowianie aż dwukrotnie mogli podziwiać talent Modrzejewskiej. Po raz pierwszy w Piotrkowie aktorka gościła w 1865 roku, po raz drugi siedem lat później.
W murach dawnego klasztoru
Pierwszy występ Heleny Modrzejewskiej (1840-1909) w Piotrkowie odbył się, jak podaje J.Lenartowicz w „Dziejach Teatru w Polsce” (t. II, s. 430) w 1865 roku. Było to trzy lata po oficjalnym debiucie aktorki. Nad Strawę, ta już w owym czasie „najznakomitsza artystka dramatyczna (…), szczególnie pożądana w zespołach prowincjonalnych ze względu na wszechstronność talentu, pozwalającego jej najróżnorodniejsze obejmować role”, przybyła wraz z trupą teatru krakowskiego. Jak dalej podaje wspomniany autor „tradycja dotąd głosi, że gdy nie było odpowiedniejszego miejsca na przedstawienie teatralne grupa aktorów, z którą pracowała Modrzejewska, wybrała na ten cel opustoszałe mury kościoła pofranciszkańskiego na Jurdyce Zamkowej.”nextpageNa deskach Teatru Spana
Po raz drugi Modrzejewską piotrkowska publiczność mogła podziwiać w marcu 1872 roku. Występ aktorki w ówczesnym Teatrze Spana przyciągnął tłumy publiczności. Jak podawała ówczesna prasa „cały balkon przemieniono na lożę, a nawet zajęto miejsca w samej orkiestrze, czego dotąd nigdy nie było.” Modrzejewska do Piotrkowa przyjechała by wziąć udział w specjalnym wieczorze muzyczno-deklamacyjnym, z którego cały dochód miał być przeznaczony na rzecz biednych uczniów piotrkowskiego gimnazjum. W drodze z Warszawy nad Strawę tej uznanej już wówczas aktorce towarzyszył dyrektor i kompozytor orkiestry Teatru Wielkiego A. Münchheimer wraz z żoną. W Piotrkowie Helena Modrzejewska zadeklamowała dwa utwory: „Nad potokiem” Deotymy oraz „Wiochnę” Lenartowicza.
Najsłynniejsza polska aktorka
Helena Modrzejewska do chwili obecnej uchodzi za największą rodzimą aktorkę II połowy XIX stulecia i przełomu wieków XIX i XX. Kiedy po raz drugi występowała w Piotrkowie miała już status wielkiej gwiazdy. Od debiutu na scenach stołecznych w 1868 roku i wielkiego sukcesu aktorka zasłynęła jako wielka orędowniczka twórczości Szekspira i Słowackiego. To za jej sprawą doszło w 1871 roku do pierwszej od pół wieku premiery „Hamleta” na ziemiach polskich. Wystąpiła m.in. w „Marii Stuart” i w „Mazepie”. Grała ponadto Anielę w „Ślubach panieńskich” Aleksandra Fredry, Księżnę Sewerynę w „Księżnej jerzowej” Aleksandra Dumasa – syna, Desdemonę w Otellu i Beatrice w „Wiele hałasu o nic” Szekspira. Oprócz tego występowała gościnnie przed publicznością Królestwa Polskiego. Cztery lata po wizycie w Piotrkowie Modrzejewska wraz z mężem, ziemianinem Karolem Chłapowskim, wyjechała do Ameryki. Za oceanem aktorka uprościła swój pseudonim. Jej nazwisko wymawiano jako Modjeska. Po rocznej, intensywnej nauce języka angielskiego zadebiutowała na scenie California Theatre tytułową rolą w Adriannie Lecouvreur. Odniosła oszałamiający sukces. W 1880 roku, po ugruntowaniu zawodowej pozycji w Ameryce, Modrzejewska wyruszyła na występy gościnne do Anglii. Pomimo wspaniałego przyjęcia na wyspach brytyjskich wróciła do Stanów Zjednoczonych, gdzie na zawodowej scenie występowała do 1907 roku. Choć od 1883 roku posiadała amerykańskie obywatelstwo nie zapomniała o rodzinnym kraju. Od 1879 roku przyjeżdżała na gościnne występy do Polski. Dziewięciokrotnie odwiedziła Kraków, sześć razy była we Lwowie i cztery w Warszawie, występowała też w Poznaniu, Tarnowie, Łodzi, Lublinie i Stanisławowie. Od chwili rozpoczęcia pracy za oceanem aktorka, wraz z występującym z nią zespołem, odbyła łącznie dwadzieścia sześć tournée. W całej swej karierze zagrała 260 ról.
Helena Modrzejewska zmarła w 1909 roku w Stanach Zjednoczonych. Jej pogrzeb odbył się w Los Angeles. Później, zgodnie z ostatnią wolą, jej szczątki spoczęły obok grobu matki w Krakowie na cmentarzu Rakowickim.
Agawa
***
Z okazji Międzynarodowego Dnia Teatru, 27 marca w piotrkowskim MOK-u będzie można obejrzeć trzy spektakle wyróżnione podczas przeglądu „Konfrontacje”.
Pierwszy z nich rozpocznie się o godzinie 18.00 w sali widowiskowej Miejskiego Ośrodka Kultury. Wstęp wolny.
Komentarze 3