Drukarnia UJ podarunkiem piotrkowian

Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie to najstarsza oficyna wydawnicza w Polsce.

Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego to najstarsza oficyna wydawnicza w Polsce. I choć może wydawać się to niewiarygodne powstała dzięki rodzinie drukarzy, której założyciel pochodził z Piotrkowa. Dziś drukarnia ta uznawana jest za jedną z najbardziej zasłużonych dla rozwoju polskiej nauki i kultury. Collegium Maius jednak nigdy nie stałoby się jej właścicielem, gdyby nie hojność Stanisława Teodora Piotrkowczyka, wnuka Andrzeja Piotrkowczyka, urodzonego w Piotrkowie księgarza i drukarza.

Najsłynniejszy drukarz z Piotrkowa

Mimo iż drukarnię, a właściwie warsztat drukarski, w 1674 roku Akademii Krakowskiej przekazał Stanisław Teodor, to w tym przypadku nie można nie wspomnieć o jego dziadku Andrzeju. To on właśnie stworzył drukarnię, która nie tylko prężnie działała przez sto lat, ale również otrzymała wyłączność na druk konstytucji sejmowych na cały kraj. Jako królewski typograf i serwitor był również Piotrkowczyk jedynym i największym w Polsce wydawcą ksiąg liturgicznych. Dzięki swej przedsiębiorczości, umiejętnościom i uporowi ze zwykłego wędrownego księgarza Andrzej Piotrkowczyk w ciągu kilkunastu lat stał się jednym z najbardziej szanowanych i cenionych polskich drukarzy epoki odrodzenia. Jego dzieje współczesnym mogą przywodzić na myśl american dream, tyle tylko, że pochodzącemu z Piotrkowa drukarzowi spełnił się on ponad czterysta lat temu w Krakowie.

Od wędrownego księgarza do królewskiego typografa

Protoplasta drukarskiego rodu Piotrkowczyków urodził się około 1550 roku w mieszczańskiej rodzinie w Piotrkowie. Był synem niejakiego Piotra Byka. Przydomek Piotrkowczyk, który z czasem stał się jego nazwiskiem, przyjął prawdopodobnie po to, by odróżnić się od innych działających w Krakowie typografów. Swoją pracę rozpoczynał jako wędrowny księgarz. Do Krakowa, ówczesnej stolicy Polski, przybył w 1574 roku. Dwa lata później otworzył własny warsztat drukarski i odlewnię czcionek. Jak podają w „Albumie Polskim” Andrzej Nowak i Dariusz Osowski w trosce o estetykę swych druków Piotrkowczyk wykupił wiele wartościowych drewnianych klocków drzeworytowych pochodzących z drukarń Hallera, Unglera, Łazarza, Szarffenberga i Wierzbięty. Dodatkowo piotrkowianin jako jeden z pierwszych drukarzy w kraju wyposażył swój warsztat w miedzioryt i wczesnobarokowe motywy rysunkowe. W Krakowie uchodził za rzemieślnika niezwykle sumiennego i dokładnego. img=1Książki, które wychodziły spod pras w jego warsztacie, ulokowanym przy ulicy Stolarskiej na terenie należącym do kościoła św. Trójcy, odznaczały się nie tylko pięknym ozdobnym drukiem, ale również wyjątkową, jak na owe czasy, poprawnością językową. Raz przyjęte zasady pisowni były później konsekwentnie stosowane, nie tylko w drukach oficyny, ale również we wszystkich przedrukach. Właśnie ten wysoki poziom warsztatu Piotrkowczyka w dużym stopniu przyczynił się do uzyskania przez jego właściciela w 1608 roku z rąk Zygmunta III Wazy tytułu królewskiego typografa i serwitora. Dodatkowo monarcha obdarzył piotrkowianina przywilejem na druk konstytucji sejmowych. Przywilej ten, jak można przeczytać w publikacjach poświęconych krakowskim drukarniom z XV i XVI wieku, zabraniał innym drukarzom dokonywania przedruków prac Piotrkowczyka. Ponadto piotrkowianin korzystał dodatkowo jeszcze z uprawnień na druk i sprzedaż poszczególnych publikacji.nextpageKlienci: Piotr Skarga, Jakub Wujek

Dorobek oficyny Piotrkowczyka to około 450 dzieł, z czego niektóre doczekały się kilku edycji. Ponieważ Andrzej Piotrkowczyk był zwolennikiem kontrreformacji literatura religijna zajmowała w jego drukarni pozycję szczególną. Typograf wydawał polemiki kontrreformacyjne, druki dewocyjne, hagiografie, dokumentacje synodów, traktaty i kazania, w większości wszystko autorstwa księży jezuitów. Jednymi z najważniejszych i stałych jego klientów byli Piotr Skarga i Jakub Wujek. Prawdziwym bestsellerem oficyny były „Żywoty Świętych” (1585) Piotra Skargi. Pozycja omawiająca około 400 postaci świętych doczekała się nawet kilku wznowień. Inne nie mniej znane dzieła autorstwa Skargi wydane przez Piotrkowczyka to „Kazania na niedziele i święta całego roku” (1595) oraz „Kazania o siedmiu sakramentach” (1600). Z kolei publikacje autorstwa Jakuba Wujka to "Postylla katolicka mniejsza" (1590) i przekład "Nowego Testamentu" oparty na tekstach z "Wulgaty" (1593).

Książki świeckie sygnowane znakiem warsztatu Piotrkowczyka stanowiły przeważnie publikacje z zakresu literatury politycznej, druki urzędowe, wydawnictwa okolicznościowe, a także prace naukowe, wśród których przeszło 40 pozycji stanowiły dzieła dotyczące medycyny, nauk prawnych, astronomii i filologii. Na szczególną uwagę zasługuje bez wątpienia ozdobione 3500 drzeworytami „Gniazdo cnoty” Bartosza Paprockiego oraz przepięknie ilustrowana przez Tomasza Makowskiego rozprawka „Hippica” Krzysztofa Monwida Dorohostajskiego.
img=2
Podarunek dla Collegium Maius

Dwa lata przed swoją śmiercią Andrzej Piotrkowczyk w 1618 roku nie tylko uzyskał potwierdzenie swojego tytułu królewskiego typografa i serwitora, ale również otrzymał od monarchy potwierdzenie przywileju na druk konstytucji sejmowych dla swojego syna również Andrzeja. Od roku 1620 słynną już na cały kraj drukarnią zarządzał syn Andrzej Piotrkowczyk Młodszy i jego żona Anna Permus. 30 stycznia 1674 roku, Stanisław Teodor Piotrkowczyk, syn Andrzeja Piotrkowczyka Młodszego i wnuk Andrzeja Piotrkowczyka Starszego, rotmistrz wojsk koronnych, profesor Akademii Krakowskiej, podarował rodzinny warsztat drukarski i należącą doń kamienicę „Pod wiewiórką” przy ulicy Floriańskiej 15 Collegium Maius. Dar ten zapoczątkował działalność uniwersyteckiej drukarni, która do dnia dzisiejszego pozostaje własnością najstarszej polskiej uczelni wyższej.

W ten sposób za sprawą hojności rodziny Piotrkowczyków miasto Piotrków ma również swój udział w rozwoju polskiego drukarstwa.

Agawa

***

typograf- drukarz, specjalista w zakresie druku wypukłego, dawniej również właściciel drukarni
serwitor- rzemieślnik lub kupiec pracujący dla dworu królewskiego obdarzony specjalnym przywilejem wyłączającym go spod władzy miejskiej

***

Na podstawie:
Kawecka-Gryczowa A., Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998
Pirożyński J., Drukarstwo krakowskie XV-XVI wieku, Kraków, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975
Sowiński J., Polskie drukarstwo, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998