Światowa Organizacja Zdrowia w zaktualizowanej 2018 roku liście najbardziej zanieczyszczonych miast UE bije na alarm! W Polsce mamy poważny problem ze smogiem. Co prawda liderem listy jest Bułgaria, ale zdecydowana większość listy to polskie miejscowości. Na 3. miejscu Opoczno, na 26. Radomsko, na 27. Tomaszów Mazowiecki, na 30. Piotrków Trybunalski. 

O tym, jak w Piotrkowie Trybunalskim próbujemy walczyć z zanieczyszczeniem powietrza pisaliśmy na łamach TT już wielokrotnie. Tym razem postanowiliśmy sprawdzić, jak robią to nasi sąsiedzi. 

Zaczynimy od polskiego „lidera” listy WHO, czyli Opoczna.  

Opoczno

Władze tego miasta zdają sobie sprawę, że jest źle. Wiedzą też, co jest tego powodem. Przyczyna to domowe kotłownie i przestarzałe piece, które emitują zbyt wiele szkodliwych substancji do atmosfery, bo bardzo często spalany jest w nich najtańszy, czyli najniższej jakości, węgiel. - Niska emisja to zanieczyszczenia trafiające do powietrza, a pochodzące z komunikacji samochodowej i procesu spalania węgla o niskiej jakości czy śmieci – w domowych piecach, paleniskach, lokalnych kotłowniach – mówi Piotr Stempniak, rzecznik prasowy Urzędu Miejskiego w Opocznie. - Zasadniczo są to zanieczyszczenia emitowane przez kominy o niskiej wysokości czy paleniska. Wysokość ma znaczenie, ponieważ to właśnie emisja z niskich kominów rozprzestrzenia się po najbliższej okolicy i najbardziej szkodzi okolicznym mieszkańcom.

Co robią władze miasta, by ograniczyć zanieczyszczenia w atmosferze? W Opocznie przede wszystkim stawiają na edukowanie. Odbyło się wiele spotkań, konferencji na szczeblu miasta, województwa i kraju poświęconych problemowi. Przedstawiciele miasta podpisywali też listy intencyjne, w których deklarowali walkę ze smogiem. Do tego akcje informacyjne, projekty edukacyjne. W 2016 roku zapoczątkowano np. organizowanie cyklicznej imprezy plenerowej nad zalewem opoczyńskim - pikniku ekologicznego „Nie truj! Miej wpływ na to czym oddychasz”.

25 listopada 2016 Rada Miejska w Opocznie podjęła uchwałę w sprawie podjęcia działań związanych z poprawą jakości powietrza. W tym samym roku pracownicy Wydziału Gospodarki, Komunalnej Mieszkaniowej i Ochrony Środowiska oraz Straży Miejskiej wzięli udział w szkoleniu dotyczącym poboru próbek z palenisk domowych oraz przeprowadzania kontroli. Powołano zespół, który przeprowadza kontrole nieruchomości – sprawdza, czy mieszkańcy nie spalają odpadów komunalnych. W 2016 roku przeprowadzono 50 takich kontroli, w 2017 - 74. W większości przypadków nie stwierdzano spalania odpadów komunalnych w kotłach. W siedmiu przypadkach stwierdzono nieprawidłowości, w pięciu zastosowano mandat karny, w dwóch pouczenie.

W 2017 roku Opoczno przystąpiło do Programu Ograniczania Niskiej Emisji (PONE) finansowanego przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi. Złożonych zostało 180 deklaracji. Po weryfikacji wniosków do programu zakwalifikowano 123 osoby. W 2017 z dofinansowania skorzystały 22 os. – te, które zrealizowały zadanie i złożyły wniosek o wypłatę dofinansowania. Łączna kwota dotacji, która została wypłacona w 2017 to 133 tys. 737,87 zł. Pozostałe osoby będą realizowały zadania w 2018 r. Z programu zrezygnowało 26 os., ich miejsce zajęli mieszkańcy z listy rezerwowej, a w kwietniu 2018 gmina Opoczno złożyła wniosek do WFOŚiGW o zwiększenie dotacji dla kolejnych 33 os. 

Gmina posiada Plan Gospodarki Niskoemisyjnej na lata 2014-2020, a także Program Ochrony Środowiska na lata 2014-2017 z perspektywą do 2021. W dokumentach tych opracowano szczegółowy wykaz i harmonogram działań krótko i długoterminowych w celu polepszenia stanu środowiska wraz z określeniem organów odpowiedzialnych za ich realizację. 

W sezonie 2018/2019 przeprowadzona zostanie inwentaryzacja źródeł niskiej emisji. - Dane te pomocne będą przy podejmowaniu działań związanych z likwidacją niskiej emisji – wyjaśnia Piotr Stempniak z Urzędu Miejskiego w Opocznie. 

2018 rok to również podpisanie przez miasto porozumienia z PGNiG, w ramach którego od 22 sierpnia pracownicy PGNiG pełnią w Urzędzie Miejskim dyżury w sprawie kompleksowej wymiany ogrzewania na zasilane gazem ziemnym. Pracownicy PGNiG pomagają i udzielą szczegółowych informacji – jak wypełnić dokumenty, jak zawrzeć umowę, jak wygląda proces zmiany ogrzewania.

Czy to wystarczy, by ograniczyć smog w Opocznie? Na efekty mieszkańcy wciąż czekają. 

Tomaszów Mazowiecki 

- Mamy czujniki Airly, ale i bez nich widać smog. Czujniki jednak pomagają uświadomić mieszkańcom, którzy nie zdawali sobie sprawy z tego, jak trujący może być smog – przyznaje Joanna Budny, rzecznik prasowy Urzędu Miasta w Tomaszowie Mazowieckim. 

W jaki sposób Tomaszów walczy o czyste powietrze? Do Miejskiego Zakładu Komunikacyjnego trafiło 25 hybrydowych, ekologicznych autobusów właśnie w celu eliminacji emisji spalin. Wprowadzono bezpłatną komunikację. Według przeprowadzonych badań z autobusów korzysta teraz o 60% więcej osób. Nowe autobusy i komunikacja (bezpłatna) funkcjonują od początku tego rok.

Tak jak Piotrków i Opoczno, Tomaszów pozyskał dofinansowanie (Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oczywiście) na wymianę starych pieców na ekologiczne źródła ciepła. Dotychczas wpłynęły 662 wnioski. Łącznie rozdysponowano 1 mln 354 tys. 14,56 zł. Najchętniej decydowano się na montaż instalacji gazowej. Przyłączenie się do miejskiej sieci ciepłowniczej zadeklarowało 27 mieszkańców.

Straż Miejska na bieżąco sprawdza, co jest przyczyną złej jakości powietrza na konkretnych ulicach Tomaszowa. Strażnicy edukują też mieszkańców, jak prawidłowo rozpalać ogień w piecach, pomagają zmierzyć wilgotność drewna (im mniejsza wilgotność, tym większa wydajność energetyczna). Urząd wydał materiały informacyjne dotyczące prawidłowego sposobu rozpalania w piecu i skutkach palenia śmieci. Ulotki były nawet dystrybuowane do domów mieszkańców. 

Miasto stara się o gazyfikację terenów, które do tej pory nie zostały objęte siecią. Organizuje spotkania mieszkańców ze spółką gazowniczą. Co jeszcze? MOPS przyznaje osobom potrzebującym zasiłki celowe na zakup opału. Po Nowym Roku prowadzona będzie tzw. ekoinwentaryzacja miasta. - By dokładnie zdiagnozować problem i namierzyć najbardziej newralgiczne miejsca, to pozwoli na podjęcie kolejnych działań – wyjaśnia J. Budny. 

Tomaszów Mazowiecki jest również jednym z kilku miast, które znalazły się w tzw. Klastrze Energii. Jego utworzenie ma na celu zwiększenie efektywności wspólnych działań poprawiających warunki życia mieszkańców poprzez redukcję emisji zanieczyszczeń, zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego i osiągnięcie samowystarczalności energetycznej (budowa własnych źródeł opartych o lokalne zasoby paliwowe, a w szczególności wykorzystanie odnawialnych źródeł energii).

Ministerstwo Energetyki ogłosiło właśnie wyniki drugiego konkursu na Certyfikat Pilotażowego Klastra Energii. Wśród wyróżnionych podmiotów znalazł się Klaster Energii Tomaszów. - Uzyskany certyfikat ułatwi nam pozyskiwanie pieniędzy na projekty zbliżające Tomaszów do osiągnięcia samowystarczalności energetycznej – mówi Marcin Witko, prezydent miasta. - Chcemy wnioskować m.in. o dotacje w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, w którym wydzielane są pule wyłącznie dla klastrów energii. Wykorzystamy szanse na zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego w naszym regionie – podkreśla. 

Z myślą o czystszym powietrzu miasto chce wykonać odwierty geotermalne. Rozpoczęto właśnie prace związane z wykonaniem odwiertu próbnego w pobliżu Areny Lodowej w Tomaszowie. Miasto pozyskało 100% dofinansowania (z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) na realizację tej inwestycji. Umowa z wykonawcą opiewa na kwotę ponad 15 mln zł. - Liczę na bardzo dobre wyniki badań wody, ponieważ geotermia jest szansą dla naszego miasta na osiągnięcie samowystarczalności energetycznej – mówi prezydent Tomaszowa. - W oparciu o tę inwestycję możemy realizować również przedsięwzięcia o charakterze uzdrowiskowym i rekreacyjnym. Poza tym im więcej działań związanych z energetyką rozproszoną, tym większa szansa na poprawę jakości powietrza w naszym mieście.

W 2019 roku Tomaszów planuje wziąć udział w programie termomodernizacji budynków. Równolegle mieszkańcy mogą korzystać z rządowego programu „Czyste powietrze”.

Dodatkowo miejskie spółki będą podejmować działania związane z fotowoltaiką. Zakład Gospodarki Ciepłowniczej chce budować nowe źródła ciepła – bezemisyjne. Spółka nawiązała współpracę z NFOŚiGW. Zakład czeka również na oficjalne wyniki rozstrzygnięcia konkursu na modernizacje sieci ciepłowniczych. Dofinansowanie wynosi 85% kosztów. Tomaszowskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego wymieniało i będzie wymieniać źródła ciepła w swoim zasobie. ZGC planuje nowe podłączenia do miejskiej sieci ciepłowniczej.

Bełchatów 

Choć Bełchatów nie jest „czerwoną kropką” na smogowej mapie Polski, nie znalazł się również na liście WHO, mimo tego – jak zapewniają władze tego miasta - czyste powietrze traktowane jest priorytetowo. - Dlatego od razu włączyliśmy się w program dofinansowania do wymiany źródeł ciepła proponowany przez WFOŚiGW w Łodzi - mówi Aleksandra Duda-Andrzejewska z bełchatowskiego magistratu.

W sumie w latach 2017-2018 z programu skorzystało 156 osób, ale szansę na dofinansowanie będą miały kolejne, bowiem w 2019 i 2020 roku magistrat będzie prowadził miejski program, w ramach którego bełchatowianie będą mogli pozyskać fundusze na wymianę źródeł ciepła. Wkrótce miasto zorganizuje kolejne spotkanie informacyjne na temat programu „Czyste powietrze”, z którego także będzie można uzyskać wsparcie na zakup nowoczesnego pieca. 

Miasto postawiło także na innowacyjne rozwiązania. Pilotażowo w dwóch budynkach komunalnych magistrat zamontował 10 nowoczesnych elektrofiltrów, które mają ograniczyć emisję pyłu i toksycznych zanieczyszczeń nawet o 90%. 

W walce ze smogiem mają również pomóc inne nowoczesne rozwiązania, z jakich miasto skorzystało podczas termomodernizacji dwóch budynków komunalnych. Mowa m.in. o zastosowaniu pomp ciepła, rekuperatorów, wentylacji mechanicznej, paneli fotowoltaicznych czy wymianie obecnych świetlówek na oprawy ledowe.

Od 2015 roku bełchatowianie mogą korzystać z darmowej komunikacji miejskiej, a w lipcu tego roku miasto podpisało umowę na zakup 6 nowoczesnych autobusów. Latem przyszłego roku po Bełchatowie będą jeździć 3 autobusy elektryczne i 3 z silnikiem diesla spełniającym surową normę Euro6. Magistrat planuje ogłosić jeszcze jeden przetarg na zakup 3 kolejnych autobusów z napędem elektrycznym. 

Do proekologicznych zachowań i wspólnego dbania o czyste powietrze miasto przekonuje podczas miejskich akcji antysmogowych. O tym, jak można zadbać o czyste powietrze mowa była m.in. podczas miejskiej akcji antysmogowej „Stop smog! Oddech dla Bełchatowa” czy imprezy organizowanej z okazji Europejskiego Tygodnia Zrównoważonego Transportu. Miasto wspólnie z Przedsiębiorstwem Energetyki Cieplnej dla uczniów wszystkich klas pierwszych zorganizowało „lekcje ciepła”, podczas których dzieci uczyły się, w jaki sposób powstaje ciepło i jak dbać o środowisko naturalne. 

Bełchatów jest jednym z 5 polskich miast, dla których opracowana została strategia adaptacji do zmian klimatu w ramach projektu ClimCities. Miasto systematycznie wymienia też oświetlenie uliczne. Stare, sodowe lampy zastępowane są nowoczesnymi oprawami ledowymi. - Poza tym powstają nowe skwery i zieleńce – dodają bełchatowscy urzędnicy.