Referendum to ostatnio popularna forma politycznej aktywności społeczności lokalnych. Jest metodą wyrażenia niezadowolenia z działania władz. Tylko w 2005 roku odbyło się aż 30 referendów w sprawie odwołania wójtów, burmistrzów, prezydentów miasta, z czego tylko w dwóch przypadkach udało się osiągnąć frekwencję zapewniającą ważność referendum.
W latach 2011 – 2012 referendów było już blisko 80. Doprowadziły do odwołania 2 wójtów, 4 burmistrzów i jednego prezydenta miasta. W 2013 z kolei lokalna społeczność zdołała odsunąć od władzy prezydenta Elbląga, a już wkrótce do urn pójdą mieszkańcy stolicy (13 października) i my – piotrkowianie. W tym roku w kraju odbędzie się jeszcze co najmniej 10 innych referendów lokalnych.
W referendum można odwołać te władze, które wyłania się w wyborach bezpośrednich, czyli:
– radę gminy,
– wójta, burmistrza, prezydenta,
– radę powiatu,
– sejmik województwa.
Nie można natomiast odwołać starosty i zarządu powiatu oraz zarządu województwa z marszałkiem województwa na czele. W praktyce, referenda dotyczące odwołania rad powiatów odbywają się dużo rzadziej, a w 15-letniej historii samorządu wojewódzkiego nie odbyło się jeszcze żadne referendum w sprawie odwołania sejmiku województwa.
Kampania
Kampania referendalna rozpoczyna się w dniu wydania przez komisarza postanowienia w sprawie referendum i kończy na dobę przed głosowaniem. Podobnie jak w wyborach, obowiązuje wtedy cisza referendalna, która trwa aż do zakończenia głosowania. W okresie ciszy referendalnej nie można publikować sondaży ani prowadzić agitacji. W okresie kampanii referendalnej obowiązuje też tzw. wyborczy tryb rozstrzygania spraw sądowych związanych z publikowaniem i rozgłaszaniem nieprawdziwych informacji. Sądy mają obowiązek rozstrzygać te sprawy w ciągu 24 godzin.
Kasa na kampanię
Finansowanie kampanii referendalnej spoczywa na barkach inicjatora referendum. Inicjator nie może przyjmować pieniędzy pochodzących z budżetu państwa, budżetów samorządów czy przedsiębiorstw i spółek z udziałem Skarbu Państwa lub samorządów. Ponadto, pełnomocnik inicjatora referendum musi sporządzić w ciągu 3 miesięcy od dnia referendum sprawozdanie finansowe z dochodów i wydatków związanych z referendum. Niewykorzystane środki powinien natomiast przekazać na cele charytatywne.
Kampanię może też prowadzić wójt, burmistrz czy prezydent miasta, którego odwołania referendum będzie dotyczyło. Może, a nawet powinien ustosunkować się do zarzutów, które były podstawą wniosku o referendum. Nie może jednak finansować swojej kampanii z środków gminy. Poza tym, zabronione jest prowadzenie kampanii przez wszystkich jej uczestników w urzędach administracji publicznej oraz w sądach. W praktyce te zakazy i ograniczenia nie są łatwe do stosowania.
Gdzie do urn?
W referendum lokalnym głosujemy w tych samych lokalach (obwodach) wyborczych, gdzie oddajemy swój głos w wyborach parlamentarnych, samorządowych, prezydenckich czy europejskich. Przed referendum warto się jednak upewnić, że siedziba naszej komisji obwodowej nie zmieniła się. Informacje na ten temat można znaleźć w obwieszczeniach.
Podobnie jak w innych wyborach, do lokalu wyborczego zabieramy ze sobą dokument tożsamości. Nie musi być to dowód osobisty, może być też paszport, prawo jazdy, nawet legitymacja studencka, bądź ubezpieczeniowa.
Lokale wyborcze w referendach są otwarte od 7.00 do 21.00. Jeżeli w którymkolwiek dojdzie do opóźnienia w otwarciu albo przerwy w głosowaniu, głosowanie w tej komisji zostanie przedłużone. Wyborca powinien pamiętać, że musi pojawić się w lokalu wyborczym przed godz. 21.00.
Referendum ważne, a referendum rozstrzygające
Referendum w sprawie odwołania władz samorządowych jest ważne w przypadku, gdy udział wzięło w nim nie mniej niż 3/5 liczby biorących udział w wyborze odwoływanego organu. Jeżeli wójta, burmistrza czy prezydenta miasta wyłoniono dopiero w drugiej turze wyborów, bierze się pod uwagę liczbę wyborców z drugiej tury.
Referendum ma wynik rozstrzygający, jeżeli za jednym z rozwiązań w sprawie poddanej pod referendum oddano więcej niż połowę ważnych głosów. Jeżeli zatem w głosowaniu dotyczącym odwołania wójta oddano 10 tys. ważnych głosów, odwołanie nastąpi, jeśli opowiedziało się za nim co najmniej 5000 plus 1 uczestników referendum, którzy oddali ważny głos.
W ciągu kilku dni od dnia referendum, wojewoda ma obowiązek ogłosić jego wynik w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Jeżeli rozstrzygnięto w referendum o odwołaniu organu, to właśnie z tym dniem następuje wygaśnięcie mandatu, czyli utrata zajmowanego stanowiska.
Co po referendum?
Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym, odwołanie władz gminy oznacza obowiązek przeprowadzenia wyborów przedterminowych. Wybory muszą się odbyć w terminie 90 dni od dnia referendum. Dokładny termin głosowania określa premier w rozporządzeniu. Do wyborów oczywiście może stanąć odsunięty od władzy urzędnik.
Wyborów nie przeprowadza się jednak, jeżeli ich data miałaby przypaść w okresie 6 miesięcy przed zakończeniem kadencji. Jeżeli data wyborów miałaby przypaść w okresie dłuższym niż 6 miesięcy a krótszym niż 12 miesięcy przed zakończeniem kadencji wójta, rada gminy również może podjąć decyzję o nieprzeprowadzaniu wyborów.
Do czasu rozstrzygnięcia wyborów przedterminowych lub gdy wyborów takich nie przeprowadza się, funkcję prezydenta, burmistrza lub wójta – aż do czasu wyłonienia i ślubowania następcy podczas terminowych wyborów – pełni mianowany przez premiera komisarz rządowy.
Oprac. as
(na podstawie materiałów Fundacji im. Stefana Batorego)
