Kompleks cmentarzy prawosławnego, rzymskokatolickiego i ewangelickiego w Piotrkowie, usytuowany przy alei Cmentarnej, zwany potocznie także starym to miejsce znane każdemu mieszkańcowi naszego miasta. Nie wszystkim jednak znane są jego dzieje, podobnie jak symbolika niektórych nagrobków czy niezwykłe historie osób tam pochowanych.

Początki piotrkowskiego Starego Cmentarza datowane są na lata 20. XIX stulecia i związane są zarówno z przeprowadzoną wówczas regulacją miasta, jak i powstałą potrzebą zapewnienia nowego miejsca pochówku z racji przepełnienia w owym czasie przykościelnych cmentarzy. Podobno zarezerwowany wówczas przez miejskie władze teren pod nekropolię, położony na północy, 2,5 km od ścisłego centrum Piotrkowa, liczący ponad 83 tysiące stóp należał kiedyś do arystokratycznego rodu Tarłów z Wielkopolski. Oficjalnie jednak miasto odkupiło tę ziemię od niejakiego Józefa Dorywalskiego. Pierwsze pochówki w tym miejscu nastąpiły w 1831 roku i bynajmniej nie były spowodowane powstaniem listopadowym, a epidemią cholery, jaka w owym czasie nawiedziła Piotrków. Niestety ani mogiły te, ani informacje o ich dokładnym usytuowaniu nie przetrwały do dziś. Wiadomo jednak, że od 1850 roku cmentarz ten stał się jedyną czynną i zarazem główną nekropolią w mieście. Co ciekawe już trzy lata później okazał się za zbyt mały na potrzeby lokalnej społeczności więc dokupiono kolejne grunty od prywatnych właścicieli (m.in. od Busiakiewiczowej, Szalikowej, Kotkowskiego i Zielińskiego), powiększając tym samym jego teren do ponad 125 tysięcy stóp, czyli do blisko 1 ha. Ponad dwadzieścia lat później, w 1875 roku, za sprawą darowizny Karola Burgharda, cmentarz znów powiększył swój obszar, tym razem o dwie morgi. Jednak z racji zastrzeżenia władz Piotrkowa, by nekropolia, ze względów zdrowotnego bezpieczeństwa mieszkańców miasta nie znalazła się bliżej niż 250 sążni (nieco ponad pół kilometra przyjmując obowiązującą wówczas miarę 1 sążnia rosyjskiego) od rzeki Stawy, terenu cmentarza już nie rozbudowywano, tylko w 1890 roku utworzono nową nekropolię, zwaną dziś Nowym Cmentarzem.

W 1860 roku Stary Cmentarz, na polecenie Naczelnika Powiatu, otoczono ceglanym murem z dwoma bramami, prowadzącymi do części prawosławnej i rzymskokatolickiej.

W części katolickiej spoczywa wielu ludzi zasłużonych dla miasta i kraju społeczników, polityków, ludzi kultury i nauki, więźniów obozów zagłady i żołnierzy ruchu oporu. Niestety z ponad 300 nagrobków wolnostojących datowanych na XIX stulecie do chwili obecnej przetrwało tylko 70. Część uległa zniszczeniu podczas II wojny światowej, część po 1945 roku na skutek nieprawidłowych działań czy to administracji cmentarnej czy braku prac konserwatorskich. Ocalałe uznawane są za zabytki sztuki kamieniarskiej. Większość pomników wykonana jest z jasnego i czerwonego piaskowca, niektóre tylko z granitu i białego marmuru. Jeśli chodzi o styl wyróżniamy nagrobki neoklasycystyczne, z epoki romantyzmu, eklektyczne, realistyczne oraz modernistyczne. Najwięcej nagrobków na piotrkowskich Powązkach powstało w latach 1900-1910. Większość pomników z XIX i początku XX wieku wykonana została w warszawskich firmach kamieniarskich, m.in. w warszawskiej pracowni H. Żydoka oraz J. Norblina, Sosnowskiej, J. Zagórskiego i łódzkiej pracowni Konopków. Wśród rzeźbiarzy byli: Bartłomiej Mazurek, Władysław Karbowski, P. Płecki, Faustyn Cengler oraz Nowakowski. W krajobrazie starej nekropoli wyróżniają się także dwie kaplice, jedna z 1873 roku wybudowana w stylu neogotyckim z fundacji Karola Burgharda i druga z 1897 roku w stylu neobarokowym Augusta i Katarzyny Juttnerów.

Na co warto zwrócić uwagę spacerując alejkami Starego Cmentarza? Które groby to prawdziwe arcydzieła sztuki kamieniarskiej? Jakie tajemnice kryją się za niektórymi z symboli? Zapraszamy do galerii.

Agawa

(fot. YoAnna)

Materiały:

J. Orżyński „Stary Cmentarz rzymsko-katolicki w Piotrkowie”, Piotrków Trybunalski 1992

„Tydzień” 1873-1906