Później też nie było lepiej. Blisko cztery lata austriackiej okupacji to okres bezustannej polityki ograbiania i rekwizycji. Piotrkowian pozbawiano nie tylko żywności i opału, ale także przedmiotów użytku codziennego…
W chwili wybuchu I wojny światowej Piotrków był stolicą jednej z najbardziej uprzemysłowionych i najbogatszych guberni rosyjskiego imperium – guberni piotrkowskiej. Miastem z dobrze prosperującą lokalną gospodarką, której podwaliny stanowiły linia kolei warszawsko-wiedeńskiej oraz rozwijający się przemysł i handel, uporządkowanym pod względem architektonicznym, liczącym 40 tys. mieszkańców, wśród których prym wiodła lokalna palestra adwokacka, lekarska i urzędnicza. Z chwilą rozpoczęcia działań wojennych stracił swą rangę, przede wszystkim jednak stał się miastem okupowanym, najpierw przez wojska niemieckie, następnie przez rosyjskie, później pruskie i ostatecznie przez blisko cztery lata przez armię austriacką… Pocieszenie dla piotrkowian w tamtych tragicznych, wojennych latach stanowił rozwijający się na terenie miasta ruch niepodległościowy…
Przedstawiamy kalendarium najważniejszych piotrkowskich wydarzeń z lat 1914-1918.
ROK 1914
W pierwszych tygodniach wojny Piotrków przechodził z rąk do rąk...
30.07.1914 – w mieście zostaje ogłoszona powszechna mobilizacja.
01.08.1914 – powstaje Społeczny Komitet Obywatelski, który przejmuje władzę w Piotrkowie. Nowo utworzony w ten sposób samorząd organizuje Straż Bezpieczeństwa, Milicję Obywatelską oraz komisje: pracy, kasy, sądownictwa, sanitarną, więzienną, żywnościowo- finansową i opieki nad rodzinami powołanych do wojska rezerwistów.
08.08.1914 – powstaje Piotrkowskie Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe, które wydaje dla najuboższych bony zamienne o nominale 1, 2, 5, 20 i 50-cio kopiejkowym.
10.08.1914 – Komitet Obywatelski powołuje do życia Departament Nędzy Wyjątkowej.
11.08.1914 – z miasta następuje ewakuacja carskich urzędników wraz z rodzinami, pojawia się rekonesans wojsk niemieckich.
13.08.1914 – po wyniszczających walkach Piotrków opanowują wojska niemieckie pod dowództwem gen. Von Woyrsch.
18.08.1914 – w Piotrkowie zostaje zainstalowany sztab I armii niemieckiej z gen. Wilhelmem von Kluck. W Meszczach powstaje lotnisko dla niemieckich samolotów. Niemcy wysuwają wobec mieszkańców miasta żądanie wysokiej kontrybucji i grożą całkowitym spaleniem Piotrkowa, w przypadku jej nie otrzymania. Prezes Komitetu Obywatelskiego Zygmunt Banaszewski i ksiądz prałat Eugeniusz Lipiński podejmują negocjacje niemieckim dowództwem. W ciągu kilku następnych dni piotrkowianie na własny koszt wydają sute przyjęcie na cześć sztabu i tym dyplomatycznym gestem doprowadzają do odwołania niemieckiego ultimatum.
27.08.1914 – rosyjskie oddziały z dywizji gen. Charpentiera zdobywają Piotrków.
29.09.1914 – podjazd pruski wypiera z miasta Rosjan, wcześniej na skutek zaciętych walk dochodzi m.in. do zniszczenia wiaduktu kolejowego przy dzisiejszej ulicy Narutowicza.
10.10.1914 – do Piotrkowa wkracza szwadron Beliny, wraz z nimi w mieście zaczyna gościć Polska Organizacja Narodowa. W tym samym dniu do Piotrkowa wkracza szwadron ułanów Beliny.
29.10.1914 – polscy strzelcy opuszczają Piotrków, a dzień później Rosjanie ponownie wypierają Niemców z miasta.
28-29.10.1914 – oddziały 9 armii niemieckiej gen. Ludendorffa dewastują i palą piotrkowski dworzec kolejowy.
02.11.1914 – armia niemiecka próbując odzyskać utracone tereny przeprowadza bombowy nalot na Piotrków. W ich wyniku zostaje m.in. zniszczony wiadukt przy ul. Bykowskiej (dziś Wojska Polskiego). W ciągu następnych kilku dni z miasta ewakuuje się Bank Państwa Rosyjskiego, wywożąc ze sobą, będący własnością piotrkowskiej kasy miejskiej, kapitał równowartości 77 284 tys. rubli.
15/16.12.1914 – rozpoczyna się austriacki atak na Piotrków, dzień później Austriacy zajmują Piotrków. Władzę w mieście przejęła specjalnie w tym celu utworzona wojskowa komenda obwodowa, której podlegał cały ówczesny Magistrat.
ROK 1915
Ten rok był szczególnym rokiem dla mieszkańców miasta, Piotrków stał się centralnym ośrodkiem obozu legionowego. W Piotrkowie część roku 1915 spędziła Maria Dąbrowska, znana pisarka, publicystka. Kiedy jej mąż, Marian Dąbrowski, zaciągnął się do Legionów i wyruszył na front, Maria właśnie w Piotrkowie organizowała tajną pocztę między obszarami zaborczymi.
Luty 1915 – do Piotrkowa z nadgranicznego Sławkowa zostaje przeniesiony Departament Wojskowy – Naczelnego Komitetu Narodowego z Władysławem Sikorskim na czele. Tutaj zostaje zlokalizowana Naczelna Komenda Armii i Komenda Grupy Legionów, bataliony uzupełniające, Magazyny Umundurowania i Broni oraz Pomocniczy Komitet Wojskowy organizujący społeczne zbiórki na cele obronne. Na terenie miasta odbywa się pobór rekruta.
21.03.1915 – na piotrkowskim Rynku przed Hotelem Litewskim uroczysty raport składają oddziały Legionów.
28.04.1915 – nad Belzatką rozbija się niemiecki dwupłatowiec z Fliegerkompanie No. 5, dwaj lotnicy – porucznik Friedrich Helfer i kapral Heinrich Wukowitsch – ponieśli śmierć – jeden na miejscu, drugi zaraz po przewiezieniu do szpitala (ich grób znajduje się na Starym Cmentarzu, obecnie oznaczony tabliczką nr 326).
30.04.1915 – w Piotrkowie Statut Legionów Polskich podpisuje jako szef Departamentu Wojskowego w Naczelnym Komitecie Narodowym Władysław Sikorski, wówczas w randze podpułkownika.
29.05.1915 – austriacki komendant obwodowy rozwiązuje Komitet Obywatelski i podległe mu komisje, część ich funkcji przejmują katolickie komitety charytatywne.
02.11.1915 – uroczyste poświęcenie Cmentarza Wojennego założonego w mieście staraniem Komendy obwodowej i Augusta von Turnau.
Z miesiąca na miesiąc nasila się polityka ograbiania i rekwizycji piotrkowskiej ludności. Obok obowiązku dostarczania okupantom żywności, wszystkich produktów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, miejska ludność musiała oddawać wszystkie artykuły metalowe, żelazo zbrojeniowe, mosiądz, klamki, wełnę, wiklinę, świece, produkty z gumy, watę. Działające firmy zaś musiały zrzekać się na rzecz austriackiego wojska swych lokalów. Dodatkowo okupanci prowadzili także nadmierną eksploatację lasów, torfowisk i łąk. Co rusz nakładano nowe podatki, podatek od posiadania młynków, podatek od zapałek, podatek od towarów przywożonych... Za uchylanie się od wykonywania nakazów groziła nawet kara śmierci. Ponadto przez cały okres trwania wojny piotrkowianie borykali się z epidemią tyfusu.
ROK 1916
W tym okresie coraz częściej dają o sobie znać patriotyczne uczucia piotrkowian, w mieście swą działalność rozpoczynają niektóre z polskich partii...
06-08.01.1916 – w Piotrkowie odbywa się zjazd partyjny PPS.
03.05.1916 – nad Strawą mają miejsce uroczyste obchody 125-rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, mieszkańcy miasta zaczynają przywracać polskie nazewnictwo piotrkowskim ulicom i placom.
13.05.1916 – na skutek pogarszającej się sytuacji finansowej do dymisji poddaje się Zarząd Miejski, odtąd aż do grudnia władzę w mieście sprawuje Komisarz Rządowy.
06.08.1916 – w II rocznicę wyruszenia spod Krakowa I kompanii Legionów w piotrkowskim Ogrodzie Bernardyńskim zostaje odsłonięty pomnik Tarcza Legionów, tym samym klasztorny ogród staje się odtąd miejscem obchodów rocznicowych.
01.11.1916 – w Piotrkowie zaczyna obowiązywać podatek zapałczany, wprowadzony przez okupacyjne władze austriackie.
ROK 1917
Na fali patriotycznych uniesień miastu przybywa nowych patronów, ulic i miejsc użytku publicznego. Z drugiej jednak strony Piotrków przestaje być centralnym ośrodkiem obozu legionowego...
30.04.1917 – Centralne Biuro Werbunkowe zostaje przeniesione do Warszawy.
15.10.1917 – powstała kilka miesięcy wcześniej Komisja Obchodów Kościuszkowskich odsłania w utworzonym rok wcześniej parku miejskim głaz i drzewo wolności upamiętniające 100–rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki. Dodatkowo także plac bernardyński zostaje poświęcony pamięci Tadeusza Kościuszki. Z kolei park miejski otrzymuje historycznego patrona – księcia Józefa Poniatowskiego.
Przez cały rok trwa akcja nadawania polskiego nazewnictwa ulicom, to wtedy powstały ulica Piastowska, Sienkiewicza, al. 3 Maja czy Jerozolimska.
ROK 1918
W tym roku bardziej niż kiedykolwiek wcześniej piotrkowianie jak i wszyscy ówcześnie żyjący Polacy zaczęli dojrzewać do myśli o odrodzonym państwie polskim.
14-17.02.1918 – strajk powszechny i masowa demonstracja w obronie Chełmszczyzny skierowane przeciwko okupantom.
17.09.1918 – austriacki komendant miasta ogłasza drugi w ciągu miesiąca kontyngent na zboże.
01.10.1918 – władze okupacyjne ogłaszają kontyngent na owoce.
14-16.10.1918 – kolejna masowa manifestacja zorganizowana przez członków PPS pod hasłami usunięcia okupanta, zniesienia Rady Regencyjnej i uwolnienia Józefa Piłsudskiego.
16.10.1918 – piotrkowska Organizacja Stronnictwa Narodowego wydaje odezwę do Polaków
10.11.1918 – w Piotrkowie dochodzi do otwartej konfrontacji z okupantem...
Warto dodać, że w latach 1915-1918 piotrkowianie mimo okupacji prowadzili ożywione życie teatralne. Miasto odwiedzały z występami zawodowe teatry z Warszawy, w tym m.in. Teatr Żydowski z Warszawy, odbywały się koncerty chórów i solistów, działało „Ognisko Artystyczne”, a ruch amatorski próbował wystawiać „patriotyczny dramat polski.” W weekendy wojenna atmosferę starała się nieco ożywiać swymi koncertami orkiestra piotrkowskiej straży pożarnej. Ponadto mimo niesprzyjających warunków liczba mieszkańców miasta w okresie I wojny światowej wzrosła o 5679 osób. Stało się tak głównie za sprawą zlokalizowania w Piotrkowie Naczelnego Komitetu Narodowego. W Piotrkowie w 1917 roku działało 13 szkół miejskich, 3 prywatne szkoły średnie, szkoła handlowa i Seminarium Nauczycielskie Żeńskie. Liczba uczniów wynosiła 3376.
Agawa
Fotografie:
01 – Oddziały 9 armii niemieckiej gen. Ludendorffa zdewastowały i spaliły piotrkowski dworzec kolejowy. Widok od frontu.
02 – Spalony i zdewastowany piotrkowski dworzec. Widok od strony peronów.
03 – Austriackie oddziały okupacyjne przed gmachem piotrkowskiego sądu.
04 – Zbombardowany wiadukt przy ulicy Rokszyckiej, obecnie ulica Narutowicza.
05 – Dziś nieistniejąca, a usytuowana przy ulicy Rokszyckiej (obecnie róg ulicy Narutowicza i Sienkiewicza) kamienica, w której znajdowała się w czasie I wojny światowej siedziba Departamentu Wojskowego NKN.
06 – Podwórko kamienicy przy alei Szkolnej 23 (obecnie Aleje 3 maja), w czasie uroczystego podejmowania austriackich oddziałów przez przedstawicieli władz Piotrkowa.
07 – bony zamienne dla najuboższych, wydane przez Piotrkowskie Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe.
08 – Spalony dworzec piotrkowski. Rok 1918.
09 – Widok na Piotrków. Rok 1915.
