W lipcu 1918 r. piotrkowscy działacze PTK zwrócili się do przebywającego wówczas w mieście generała-gubernatora austriackiej strefy okupacyjnej Antoniego Liposzczaka, o zgodę na korzystanie z obiektu przez Towarzystwo Krajoznawcze. Gubernator wyraził zgodę 1 sierpnia i wkrótce powołany został Komitet Odbudowy Zamku Piotrkowskiego, który rozpoczął działania zmierzające do przejęcia i remontu zabytkowej budowli.
Cesarsko-królewska Komenda Powiatowa w Piotrkowie 25 października 1918 r., a więc niemal w ostatnich dniach urzędowania, przesłała Zarządowi Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego dokument poświadczający oddanie „Zamku Królewskiego” w opiekę i użytkowanie Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Prawo własności zastrzeżono przy tym Rządowi Polskiemu. To przekazanie potwierdzone zostało w lipcu 1919 r.
Wówczas Ministerstwo Kultury i Sztuki RP zdecydowało oddać zamek Polskiemu Towarzystwu Krajoznawczemu w użytkowanie na lat dziesięć z obowiązkiem opłacania czynszu dzierżawnego i wykonywania niezbędnych remontów. Od tego momentu Zamek stał się oficjalnie siedzibą Oddziału Piotrkowskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego i Muzeum Krajoznawczego działającego od 1909 r. w strukturach tej organizacji.
Podjęte niezwłocznie prace remontowe, na które przyznano jedynie niewielkie dotacje, wspierane były finansowo przez piotrkowskie zakłady przemysłowe i okoliczne majątki oraz społeczną ofiarność, a także dochody z organizowanych specjalnie w tym celu spektakli i koncertów. Prace związane z renowacją obiektu zakończono w połowie 1922 r. Z powodów finansowych ograniczyły się one do usunięcia elementów związanych z wykorzystywaniem obiektu na potrzeby cerkwi wojsk rosyjskich, skuciem tynków zewnętrznych oraz odsłonięciem detali kamieniarki okiennej.
Uroczyste otwarcie dawnego zamku królewskiego odbyło się 15 października 1922 r.
W przejętym obiekcie, zgodnie z zapowiedzią Komitetu Odbudowy Zamku Piotrkowskiego, znalazły miejsce „…pamiątki narodowe gromadzone dotąd skrzętnie w Muzeum Krajoznawczym, przystępny dla wszystkich księgozbiór z czytelnią oraz ocalone podczas wojny dawne akta i dokumenty polskie”. W 1930 r. Departament Kultury Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wyraził zgodę na przedłużenie umowy dzierżawnej do 15 listopada 1940 r.
Niestety funkcjonowanie Muzeum Krajoznawczego Ziemi Piotrkowskiej zostało przerwane wybuchem wojny we wrześniu 1939 r. Po jej zakończeniu przywrócono funkcje muzealne obiektu, a także podjęto kolejne etapy prac związanych z rekonstrukcją gmachu, który do dziś pozostaje siedzibą Muzeum w Piotrkowie Trybunalskim.
Tekst: Paweł Kendra
