O pułku wspomniał Michał Rawita – Witanowski w „Monografii Piotrkowa Trybunalskiego”. Jest tam jednak tylko malutka wzmianka. Nic więcej. W monumentalnych „Dziejach Piotrkowa Trybunalskiego” na temat tej jednostki nie ma natomiast żadnej informacji. A przez 16 lat była ważną częścią XIX wiecznego miasta nad Strawą.

1 pułk strzelców konnych został sformowany w 1815 roku. Składał się z 4 szwadronów (pododdział kawalerii będący odpowiednikiem kompanii w piechocie). Sztab i 3 szwadron stacjonowały w Piotrkowie, kolejne w Wolborzu, Radomsku i Brzezinach. Pułk wchodził w skład brygady 1 Dywizji Strzelców Konnych. Od 1826 roku jego szefem był wielki książę Aleksander (późniejszy car Rosji), dlatego od tego czasu nazywał się Pułk Strzelców Konnych Jego Cesarzewiczowskiej Mości Wielkiego Księcia Aleksandra Następcy Tronu nr 1. Szef pułku nie dowodził jednostką, była to funkcja honorowa.

Barwą pułku był kolor karmazynowy. Kurtka szaserska zielona z kolorowymi wypustkami i łapkami na kołnierzu, białymi guzikami z numerem 1. Naramienniki metalowe białe z podszewką barwy karmazynowej.

Lejbiki sukienne zielone z wypustkami koloru karmazynowego na kołnierzu i rękawach oraz na naramiennikach z sukna zielonego. Spodnie paradne zielone z lampasami szerokimi barwy karmazynowej i karwaszami skórzanymi do kolan.

Dowódcami byli: płk Antoni Potocki, płk Antoni Jankowski (aż 15 lat), płk Karol Chmielewski (poległ w 1831 roku) i mjr Franciszek Patek. Pułk brał udział w 13 bitwach i potyczkach wojny polsko – rosyjskiej (powstania listopadowego) w tym pod Stoczkiem i Warszawą.

Za udział w walkach jednostka otrzymała 2 krzyże kawalerskie, 44 złote i 42 srebrne.

Pułk wchodził w skład wojska, które posiadało polskie chorągwie i sztandary. Językiem służbowym był polski. Zwierzchnictwo formalne posiadała Komisja Rządowa Wojny (ministerstwo wojny), ale faktycznie władzę nad armią sprawował wielki książę Konstanty (brat carów: Aleksandra I i Mikołaja I). Dowódcami poszczególnych jednostek byli Polacy. W chwili wybuchu powstania listopadowego wojsko Królestwa Polskiego liczyło ponad 27 tysięcy żołnierzy. Po częściowej mobilizacji w styczniu 1831 roku wzrosło do 70 tysięcy. Armia ta przestała istnieć po przegranej wojnie z Rosjanami i upadku powstania listopadowego. (aw)