Wszystko zaczęło się w połowie grudnia. W trakcie wykonywania kanalizacji sanitarnej w ramach zadania „Budowa kompleksowego systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków dla gminy Wola Krzysztoporska - etap IV” cześć 1 „Budowa kanalizacji sanitarnej i deszczowej w miejscowości Wola Krzysztoporska oraz kanalizacji sanitarnej w miejscowości Wygoda”, w ul. Fabrycznej wykonawca robót (firma „PROBUD” Jarosław Dąbrowski) napotkał na bliżej nieokreślony element budowlany. Inwestor (czyli gmina Wola Krzysztoporska) zwrócił się więc do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków o ocenę tego elementu i jego zakwalifikowanie. Takie oględziny odbyły się 19 grudnia i wykazały, że w trakcie prac odsłonięto relikty murowanego sklepienia o nieokreślonej chronologii. Przedstawiciele Urzędu Ochrony Zabytków zdecydowali, że niezbędne jest przeprowadzenie dalszych badań archeologicznych polegających na odsłonięciu odkrytych reliktów, ich rozpoznaniu i zadokumentowaniu. Decyzją z 21 grudnia 2017 r. wydaną z up. Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nakazano też gminie Wola Krzysztoporska wstrzymanie robót budowlanych na odcinku, na którym natrafiono na podziemną budowlę mogącą być obiektem cennym pod względem historycznym.
W związku z tym gmina rozpoczęła procedurę wyłaniania wykonawcy usługi archeologicznej i realizację nałożonych decyzją obowiązków.
Prace archeologiczne rozpoczęły się 19 stycznia 2018 r. W ich trakcie odczyszczono profile wykonanego wcześniej wykopu. Wykonano dokumentację rysunkową, geodezyjną, fotograficzną i opisową obiektu. Wykopu nie można było pogłębić z powodu napływającej wody – w związku z czym nie uchwycono poziomu posadowienia obiektu. W pierwszym etapie badań nie udało się ustalić funkcji odsłoniętego obiektu (pozostałości piwnicy? lub z uwagi na otwarcie obiektu od strony zachodniej, relikty mostu?).
Jak czytamy w „Sprawozdaniu z badań archeologicznych” przeprowadzonych przez Firmę Archeologiczną ARTEFAKT z Radomska:
Wewnątrz obiektu znaleziono fragment kości zwierzęcej, fragment kafla piecowego i cegłę, na której widniał symbol MB Piotrków – był to symbol cegielni Marcusa Brauna, piotrkowskiego przedsiębiorcy, właściciele m.in. destylarni spirytusu, cegielni, rozlewni octu i wytwórni win – zakładów działających w XIX wieku w Piotrkowie Trybunalskim.
31 stycznia 2018 roku wydano pozwolenie na kontynuację prac związanych z realizacją inwestycji na przebadanym odcinku, a ze względu na niesprzyjające warunki atmosferyczne, II etap badań rozpoczęto 6 lutego 2018 roku.
Wykop został poszerzony w kierunku południowym. Część górną wykopu tj. asfalt i bruk kamienny usunięto przy pomocy sprzętu mechanicznego, pod ścisłym nadzorem archeologa.
Wykop przedłużony został o ok. 5 m, dzięki czemu uzyskano pełny obraz odkrytego wcześniej założenia. Prace na tym etapie prowadzone były ręcznie (…). Profil południowy jak i zachodni został w znacznej części zniszczony przez inny wkop związany ze starszą kanalizacją sanitarną.
Teren, jaki poddano badaniom, nie był duży (1,5 x 15 m) i miał raczej charakter wykopu sondażowego. Sam obiekt, na który natknęła się firma budująca kanalizację sanitarną, był zapewne przepustem/mostkiem nad ciekiem doprowadzającym wodę do dwóch stawów znajdujących się kiedyś w parku dworskim. Przemawiać za tym mogą dwa czynniki. Pierwszy, obiekt ten w rzucie płaskim miał kształt równoległoboku o wymiarach ok. 7x7,5m. Jeśli miałby to być podpiwniczony budynek, to trudno sobie wyobrazić, aby nie był budowany na planie figury geometrycznej o kątach prostych. Drugi, to wyjątkowo duży napływ wody wewnątrz obiektu. Jeśli byłaby to piwnica, to w większości byłaby zalana wodą, a jej podłoga znajdowałoby się poniżej tafli wody stawu graniczącego kiedyś bezpośrednio z omawianym obiektem. Również fakt, że „piwnica” była otwarta od strony zachodniej świadczy o tym, że założenie to pełniło funkcję inną niż magazynową.
Opisywany obiekt znajduję się pod drogą dojazdową do dworu, jak i budynków pofabrycznych. Część obiektu została zniszczona w trakcie budowy wodociągu (narożnik NW oraz część środkowa). (…)
Jeśli chodzi o datowanie założenia, można przypuszczać, że powstało ono pod koniec XIX wieku - czytamy w „Sprawozdaniu z badań archeologicznych…”.
Badania archeologiczne ostatecznie zakończono 7 lutego 2018 roku.
Ciekawości i radości z odkrycia towarzyszy niestety obawa związana z terminowością prac kanalizacyjnych (pierwotnie wykonawca zobowiązany jest, zgodnie z umową wykonać ww. zadanie w terminie do 20.08.2018 r.).
Dodajmy, że cały projekt obejmujący budowę ponad 17 km sieci kanalizacyjnej współfinansowany jest z pieniędzy unijnych i kosztował będzie ponad 20 mln zł.
