Rzeczywistymi powodami były obawy reżimu komunistycznego przed utratą władzy, związane z utratą kontroli nad niezależnym ruchem związkowym, w szczególności Niezależnym Samorządnym Związkiem Zawodowym „Solidarność”, oraz walki różnych stronnictw w PZPR nie mogących dojść do porozumienia w kwestii formy i zakresu reform ustroju polityczno-gospodarczego PRL. Istotny był gwałtowny spadek poparcia społecznego dla polityki komunistów, według badań OBOP już w czerwcu 1981 zaufanie do rządu deklarowało 24% respondentów, działania KC PZPR aprobowało jedynie 6% respondentów, a działania NSZZ „Solidarność” pozytywnie oceniało aż 62% Polaków.

13 grudnia o godzinie 0:00 oddziały ZOMO rozpoczęły ogólnokrajową akcję aresztowań działaczy opozycyjnych. W dniu wprowadzenia stanu wojennego w działaniach na terytorium kraju wzięło udział ok. 70 tys. żołnierzy Wojska Polskiego, 30 tys. funkcjonariuszy MSW oraz bezpośrednio na ulicach miast 1750 czołgów i 1400 pojazdów opancerzonych, 500 wozów bojowych piechoty, 9000 samochodów oraz kilka eskadr helikopterów i samoloty transportowe. 25% wszystkich sił skoncentrowano w Warszawie i okolicach[1].

Wielu działaczy „S” internowano, do ośrodków trafili także byli przywódcy PZPR jak Edward Gierek. Ośrodków odosobnienia było początkowo 46 jednostek, a według danych CZZK do końca 1982 r. utworzono ich 52, ale jak podkreśla IPN z pewnością było ich więcej[2]. Były to w zdecydowanej większości pawilony więzienne, przemianowane jedynie z nazwy na ośrodki odosobnienia. Powszechny był zwyczaj, że naczelnik miejscowego zakładu karnego zostawał jednocześnie komendantem ośrodka odosobnienia. Tylko nieliczne „internaty” zlokalizowano w ośrodkach wczasowych. Warunki bytowe były tam zdecydowanie lepsze od więziennych. Internowane kobiety trafiły do Gołdapi, a wybrani intelektualiści i doradcy „S” do wojskowego ośrodka wczasowego w Jaworzu. Odrębny status uzyskali Lech Wałęsa i Jan Kułaj, czyli przewodniczący „S” i „S” rolników. Byli oni przez ekipę Jaruzelskiego traktowani jak więźniowie stanu. Odizolowano ich i przebywali „pod opieką” funkcjonariuszy Samodzielnej grupy Ochronnej Biura Ochrony Rządu. W pozostałych ośrodkach panowały gorsze warunki[3].

W pierwszym miesiącu stanu wojennego SB pozyskała do współpracy aż 866 internowanych, z czego 723 w charakterze tajnych współpracowników, 140 kontaktów operacyjnych oraz 3 konsultantów. Efektywność pozyskań przez SB była w tym czasie bardzo wysoka. Wraz z autentycznymi działaczami związkowymi i opozycyjnymi siedzieli w celach konfidenci, których działalność była przez SB wysoko ceniona. Wśród nich Krzysztof Gąsiorowski (KPN), Bernard Koleśnik czy Lesław Maleszka[4].

W reakcji na wprowadzenie stanu wojennego struktury NSZZ Solidarność podjęły akcje protestacyjne – ZOMO sukcesywnie pacyfikowało kolejne strajki m.in. w Stoczni Gdańskiej im. Lenina (16 grudnia 1981), Hucie im. Lenina w Krakowie (w nocy z 15 grudnia na 16 grudnia), Fabryce Samochodów Ciężarowych w Lublinie (w nocy z 16 grudnia na 17 grudnia), Stoczni im. Warskiego w Szczecinie (w nocy z 14 grudnia na 15 grudnia), w Hucie Katowice (23 grudnia). Największy opór stawiły siłom bezpieczeństwa kopalnie węgla kamiennego na Śląsku – 15 grudnia oddział ZOMO został dwukrotnie wyparty z terenu kopalni „Manifest Lipcowy”, za trzecim razem kilkunastoosobowa grupa milicjantów otworzyła ogień do robotników, raniąc czterech z nich^[36], 16 grudnia 1981 w trakcie pacyfikacji kopalni Wujek funkcjonariusze ZOMO zastrzelili 9 górników. Protesty robotnicze najdłużej trwały w KWK Ziemowit (do 22 grudnia) i KWK Piast, gdzie 1000 górników przebywało pod ziemią od 14 grudnia do 28 grudnia 1981 (był to najdłużej trwający strajk w historii powojennego górnictwa).

16 grudnia 1981 w Gdańsku doszło do dużej manifestacji, w której udział wzięło ok. 100 000 ludzi – starcia z oddziałami ZOMO trwały tam do 17 grudnia. Funkcjonariusze ZOMO postrzelili w ich trakcie 4 osoby (z czego 1 osoba zmarła). Do podobnej wielotysięcznej demonstracji doszło 17 grudnia 1981 w Krakowie, gdzie również doszło do brutalnego rozpędzenia manifestantów przez służby bezpieczeństwa PRL.

Wielu opozycjonistów trafiło do więzień. Sądy wydawały wyroki w trybie doraźnym.

– Obserwujemy ogromną rozbieżność wyroków sądowych – wspominał w 1983 roku mecenas Władysław Siła - Nowicki[5]. – Dlatego trudno tu mówić o określonej polityce karnej. Często się zdarza, że sądy wojskowe orzekają łagodniej, niż sądy powszechne. Pewnym curiosum na tle dotychczasowego orzecznictwa jest wyrok Sądu Marynarki Wojennej w Gdyni, który pobił rekordy surowości. Wymierzono tam karę wyższą niż żądał prokurator. Pierwszy oskarżony skazany został na dziesięć lat więzienia, drugi oskarżony – na dziewięć. Znam także zaskakująco wysokie wyroki niektórych sądów garnizonowych. Jeden z sędziów w 90% spraw wymierza kary wyższe niż żąda prokurator[6]. 

Sprzeciw wobec wprowadzenia stanu wojennego przybierał różne formy. Większość aktorów i twórców początkowo zbojkotowała zaistniałą sytuację odmawiając występów w mediach państwowych, później jednak sprzeciw złagodniał. Przyczynił się do tego fakt weryfikacji dziennikarzy, w wyniku której zostało zwolnionych z pracy co najmniej 800 z nich.

Stan wojenny został zawieszony 13 grudnia 1982 roku a zniesiono go 22 lipca 1983 roku.

13 stycznia 1982 roku powstał Ogólnopolski Komitet Oporu „S”, a 22 kwietnia Tymczasowa Komisja Koordynacyjna (TKK) złożona z przedstawicieli regionów „S” (Zbigniew Bujak, Władysław Frasyniuk, Władysław Hardek i Bogdan Borusewicz). Od wiosny 1982 roku nasiliły się spontaniczne wystąpienia. Masowy charakter przybrały manifestacje uliczne 1 maja 1982 roku, gdy zwolennikom „S” udało się włączyć do oficjalnych pochodów; niezależne manifestacje 3 maja 1982 roku były już brutalnie rozbijane. Do największych wystąpień i walk ulicznych doszło 31 sierpnia 1982, w rocznicę zawarcia porozumień gdańskich (objęły one 66 miast w 34 województwach). Zatrzymano wówczas ok. 5 tys. osób, a 3 tysiące ukarano przed sądami i kolegiami ds. wykroczeń. W Lubinie milicja zastrzeliła z premedytacją 3 osoby, były też ofiary w innych miejscowościach[7].

Stan wojenny został odwołany 22 lipca 1983 roku.