Jak przekazał we „Wspomnieniach” tow. Zygmunt, poważny wpływ na światopogląd i osobowość wywarł Jego dziadek wuj Adamczewski – uczestnik Powstania Styczniowego.
W okresie dzieciństwa młodego Zaremby nastąpił okres rusyfikacji władz carskich polskiego społeczeństwa, oraz oporu wśród inteligencji w Królestwie Polskim przeciwko rusyfikacyjnej polityce caratu. Stąd w domach polskich , w warunkach ścisłej konspiracji organizowane było nauczanie historii Polski i literatury ojczystej zakazanej przez władze carskie.
Młody Zygmunt, w 1904 roku po zdaniu egzaminu został przyjęty do klasy wstępnej piotrkowskiego gimnazjum rządowego męskiego, od najmłodszych lat otoczony był młodymi wówczas socjalistami.
W domu Zarembów odbywały się spotkania młodzieży gimnazjalnej.
Czołowymi przedstawicielami nurtu Polskiej Partii Socjalistycznej, na tych spotkaniach, byli: Teofil Wojeński – późniejszy działacz Związku Nauczycielstwa Polskiego, , po II wojnie światowej, prezes i naczelny redaktor „Głosu Nauczycielskiego”. Wiktor Pacek – należący do tzw. „Seniorów” bo był studentem uniwersytetu.
Szpotański Tadeusz – publicysta i pedagog, zmarły w 1914 roku po ucieczce z Pawiaka oraz jego brat Kazimierz Szpotański – pionier przemysłu elektronicznego w Polsce, również Kazimierz Kuczewski. Do tzw. pokolenia średniego należeli: Ewaryst Karyś, Bolesław Dratwa (zginął w Powstaniu Warszawskim), Marian Bąkowski – wszyscy będący po maturze.
Poziom gimnazjalistów reprezentowali: Nowicki Marian – późniejszy członek Rady Naczelnej P.P.S. Oraz poseł na Sejm RP, Nowicki Wiesław oraz Tadeusz Żarski – późniejszy działacz Komunistyczny, poseł na Sejm RP z ramienia KPP – zamordowany na rozkaz oprawcy Stalina w Związku Radzickim.
Konspirantami byli także – Stanisław i Bronisław Kuczewscy, Tadeusz Puszczyński – serdeczny przyjaciel Grota – Roweckiego a także siostry Bożena i Stefania Czerwińskie.
Od 1 lutego 1905 roku młodzież gimnazjalna rozpoczęła strajk szkolny. Ponieważ w komitecie strajkowym aktywny udział brał brat Zygmunta Leon, również i Zygmunt przystąpił do strajku, rok później wstąpił do Związku Młodzieży Postępowo – Niepodległościowej, pozostającego pod wpływami Polskiej Partii Socjalistycznej. Młodociany radykał nie ukrywał swego wolno myślicielskego stanowiska , co poskutkowało oceną niedostateczną z religii.
Uczestnictwo w strajku 1905 roku i ocena niedostateczna z religii spowodowała,że wraz z innymi uczniami walczącymi o polską szkołę, młody socjalista został relegowany z gimnazjum.
Jak wspomina sam Zaremba;”Bardziej odpowiadało mi przyjęcie od Chrystusa szlachetnych i pięknych elementów jego nauki, które również w życiu współczesnym reprezentował dla mnie socjalizm. Nie doszedłem więc do zasadniczego negowania religii, ale związane z nią obrządki stały się dla mnie obce”.
Usunięci uczniowie, wśród nich Zygmunt Zaremba, podjęli naukę na tajnych kompletach organizowanych przez patriotów nauczycieli, co pozwoliło im podjąć naukę w prywatnej szkole polskiej inż. Jacobsona. Zygmunt Zaremba figurujący pod imieniem Witalisa skończył, lecz bez żadnych sukcesów trzy lata gimnazjum. W klasie czwartej na skutek opuszczania lekcji pozostał na drugi rok. W 1909 roku wraz z bratem Leonem kontynuował naukę w gimnazjum Chrzanowskiego w Warszawie.
Będąc w Warszawie, Zygmunt zaczął się coraz bardziej interesować literaturą socjalistyczną, między innymi te zainteresowania spowodowały że w 1911 roku wstąpił do organizacji Młodzieży Postępowej – Niepodległościowej a niebawem wstąpił do P.P.S. - Frakcji Rewolucyjnej. W szeregach tej partii nie zagrzał miejsca. Ponieważ szybko wszedł w konflikt z Piłsudskim, co skierowało Go w stronę P.P.S. - Opozycji. Była to grupa niepodległościowych socjalistów pod wodzą Feliksa Perla, krytykująca Frakcję za odchodzenie od socjalistycznych pryncypiów. Za tę działalność został aresztowany w 1914 roku, ale wkrótce zwolniono Go z braku dowodów – oskarżający prokurator zginął w zamachu.
Pierwsza wojna światowa rzuciła Zarembę w głąb Rosji, do Charkowa, gdzie w 1915 roku sformalizował swój trzyletni związek z Natalią Lipszycową.
Członek P.P.S. - Opozycja, aktywny w kole P.P.S. Wydziału Prawa na Uniwersytecie w Charkowie (1916 – 1918). Jeden z organizatorów Zjednoczenie Socjalistów Miała to być jednolita organizacja skupiająca wszystkie polskie grupy socjalistyczne na obszarze południowej Rosji. W 1917 roku, został członkiem Komitetu Robotniczego P.P.S. W Rosji. Współpracował z Tadeuszem Szturm de Sztremem organizując Odziały Lotne Wojska Polskiego nawiązujących do tradycji Organizacji Bojowej P.P.S.
W 1918 roku wrócił do Kraju, gdzie w Warszawie bierze udział w organizowaniu wsparcia dla Rządu Ignacego Daszyńskiego, biorąc czynny udział w życiu Partii.
Jako jeden z przywódców Polskiej Partii Socjalistycznej, przez cały czas w okresie II Rzeczypospolitej Z. Zaremba należał do kierownictwa Partii
W 1922 roku uzyskał mandat poselski, który piastował do 1935 roku.
Na XVI Kongresie w Krakowie postulował zwiększenie wpływów partii w samorządach terytorialnych, gdzie aktywnie działał będąc radnym Miasta Warszawy Był również gorącym zwolennikiem robotniczego ruchu spółdzielczego. W latach 1921 – 1924 przewodniczył Związkowi Związku Robotniczych Spółdzielni Spożywców.
W przewrocie majowym poparł Józefa Piłsudskiego.
W 1937 roku został członkiem Rady Naczelnej i Centralnego Komitetu Wykonawczego P.P.S..
W czasie obchodów pierwszomajowych, Święta Klasy Robotniczej, zwykle przybywał do Piotrkowa gdzie przemawiał z okna Hotelu Krakowskiego na Placu Kościuszki.
Obok funkcji partyjnych, był szefem Zespołu Czasopism P.P.S. - „Robotnik”, „Dziennik Ludowy”, „Tydzień Robotnika”, „Chłopska Prawda”, „Głos Kobiet”, „Światło”.
Gdy Rzesza Niemiecka zaatakowała Polskę, Zaremba znów stanął w pierwszym szeregu aktywistów, broniąc niepodległości Polski. Już we wrześniu 1939 roku, u boku Prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego był współorganizatorem Robotniczych Batalionów Obrony
Warszawy biorąc czynny udział w obronie stolicy, za co został odznaczony Krzyżem Walecznych
W październiku 1939 roku P.P.S. powołała konspiracyjną organizację – Ruch Mas Pracujących Miast i Wsi, bardziej znany jako P.P.S. WRN, a wśród trzyosobowego kierownictwa Z. Zaremba, od lipca 1944 roku pełnił funkcję przewodniczącego.
W działalności konspiracyjnej przyjmował pseudonimy : „Czajkowski”, „Marcin”, „Wit Smrek”, „Andrzej Czarski”.
W 1940 roku P.P.S. WRN podporządkowała się Komendzie Z.W.Z.
Wspólnie z Ludwikiem Miłkowskim był autorem „Program Polski Ludowej”, stanowiący najbardziej zwarty program P.P.S. WRN, dla Polski powojennej.
Od października 1939 roku To. Zaremba wydawał konspiracyjne pismo „Informator”.
Z ramienia P.P.S. WRN wraz Kazimierzem Pużakiem wszedł do Rady Jedności Narodowej – Parlamentu Polski Podziemnej, zostając również Delegatem Rządu na Kraj.
Brał czynny udział w Powstaniu Warszawskim, w Śródmieściu, gdzie był odpowiedzialny za zorganizowanie prasy powstańczej. Był jednym z organizatorów apeli do działaczy Lewicy Wielkiej Brytanii o wsparcie dla Powstania.
Aktywnie uczestniczył w pracach Rady Jedności Narodowej.
Po Powstaniu Warszawskim Z .Zaremba wraz z Pużakiem byli organizatorami Posiedzenia Delegatury Rządu na Kraj w Piotrkowie u o. o. Bernardynów na którym omawiano sprawy związane z powstaniem Rządu Lubelskiego.
W styczniu 1945 roku Zaremba ( p. s. Ostoja ) jako pełnomocnik Centralnego Komitetu Wykonawczego P.P.S. wydał okólnik nawołujący do bojkotu tzw. Lubelskiej P.P.S..
Na początku 1946 roku tow. Zygmunt w obawie przed aresztowaniem, pod zmienionym nazwiskiem, opuścił Polskę udając się do Francji. Tam też objął przewodnictwo Rady Centralnej P.P.S. , którą to funkcję pełnił aż do śmierci, tj. 1967 roku. Był też założycielem i przewodniczącym Międzynarodowego Biura Socjalistycznego. Do 1964 roku stał na czele Socjalistycznej Unii Europy Wschodniej.
W latach 1954 - 59 wydawał w Paryżu kwartalnik „Światło”a w latach 1960 – 1966 „Drogę” jako organy prasy emigracyjnej. Zamieszczał artykuły publicystyczne w wielu czasopismach m.in. „Biały Orzeł”, „Kultura”.Nie będąc historykiem napisał szereg prac do których należy zaliczyć: „Wojna i Konspiracja”(1957) a przed wojną - „P.P.S. w Polsce Niepodległej”(1934). Do dalszych pozycji wydanych przez Zygmunta Zarembę należy zaliczyć „Socjalizm, Marksizm, Komunizm” (1958), „Obrona Warszawy”, „Wrzesień 1939” (1941), „Powstanie Sierpniowe”, „Sześćdziesiąt lat pracy P.P.S. „(1961) i wiersze „Wspomnienia Pokolenie Przełomu” (1983).
Tak 5 października 1967 roku w Sceaux pod Paryżem, żegnali przyjaciele tow. Zygmunta Zaremby na emigracji politycznej współpracujący z socjalistami i socjaldemokratami zachodnimi:
”Ideały socjalizmu demokratycznego były dla niego wszystkim, ale nie zdołały Mu przesłonić Polski, ani człowieka w Niej żyjącego. Jego przekonanie o nieodzowności przemian i ewolucji w stosunkach społecznych i politycznych płynęły z głębokiego i humanistycznego pojmowania dziejów . Stąd może Jego głębia analizy i sugestywność wnioskowania. Nigdy nie utożsamiał swoich przemian, które On tylko formułował a które określały stanowisko nie tylko Jego własne, ale i Jego współpracowników. Nic dziwnego że rola Jego w życiu polskiego socjalizmu jest nieprzemijająca. Był teoretykiem i krytykiem komunizmu na skalę międzynarodową”.
Opracował
Bogdan Chrzanowski
Przewodniczący OKR Polskiej Partii Socjalistycznej w Piotrkowie Trybunalskim.
