Na czym powinna się opierać dieta osoby chorej na nowotwór?
Dieta w trakcie leczenia musi być zbilansowana i dostarczać niezbędnych składników odżywczych. Bardzo ważne jest dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości białka oraz odpowiedniej dawki energii. Nie ma jednej diety, która jest zalecana wyłącznie w czasie leczenia onkologicznego. Najważniejsze jest, by dieta była ustalana indywidualnie dla każdego chorego. Jest to bardzo ważne, ponieważ leczeniu onkologicznemu towarzyszą różne dolegliwości, które w poszczególnych przypadkach mają inny przebieg i nasilenie. Przede wszystkim należy się kierować wskazówkami, jakie przedstawia Piramida Zdrowego Żywienia.
Na co należy zwrócić szczególną uwagę komponując taką dietę?
Przede wszystkim na białko, które ma znaczenie w związku ze zwiększoną pracą układu immunologicznego i procesem odbudowy uszkodzonych tkanek w trakcie chemio- czy radioterapii. Białko to powinno być białkiem pełnowartościowym, czyli pochodzić z takich produktów jak: mięso, ryby, jaja czy produkty mleczne. Ważne są również tłuszcze, szczególnie te zawierające niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega 3, które jak potwierdzają badania mają korzystny wpływ na organizm osoby leczonej onkologicznie. Odpowiednią ilość zdrowych tłuszczów zapewnią tłuste ryby morskie takie jak łosoś, tuńczyk, śledź czy makrela oraz oleje roślinne. Szczególnie zalecany jest olej lniany, ponieważ wykazuje działanie wzmacniające, regenerujące i osłaniające śluzówkę jelita. Kolejnym ważnym elementem są witaminy i składniki mineralne, które stanowią materiał budulcowy oraz wchodzą w skład komórek, płynów ustrojowych, enzymów czy hormonów. Ich odpowiednią ilość zapewnią nam różne warzywa i owoce.
Czego należy unikać?
Przede wszystkim należy ograniczyć cukier. Cukru nie da się całkowicie wyeliminować z diety, ponieważ wchodzi on w skład wielu produktów, których używamy na co dzień. Jest np. składnikiem pieczywa, jogurtów owocowych, mleka czy płatków śniadaniowych. Nadmiar cukru przyczynia się do powstawania nadwagi, otyłości, cukrzycy i nie wpływa korzystnie na pracę przewodu pokarmowego. Czym możemy go zastąpić? Miodem, syropem klonowym, melasą czy ksylitolem. Kolejnym produktem, który należy mieć pod kontrolą to sól. Dziennie powinniśmy spożywać ok. 5 g soli, czyli płaską łyżeczkę do herbaty. Sól, podobnie jak cukier, ukryta jest w wielu produktach. Szczególnie dużo znajdziemy jej w fast foodach, gotowych zupach, sosach w proszku, chipsach czy parówkach. Zdecydowanie każdy z nas powinien zmniejszyć ilość soli, a zastąpić ją ziołami. Te, które są szczególnie wartościowe to bazylia, oregano, majeranek, rozmaryn czy tymianek. Warto dodawać je do swoich potraw, a gwarantuję, że będą pyszne, aromatyczne i zdrowe.
Są rożne metody leczenia nowotworów, czy do danego typu leczenia warto dobrać odpowiednią dietoterpię?
Tak jak najbardziej, dietoterapia powinna być dobrana do metody leczenia pacjenta.
Leczenie chirurgiczne to jedna z najczęściej stosowanych metod leczenia. Przed wykonywanym zabiegiem chirurgicznym każdy chory powinien być poddany ocenie stanu odżywienia. To pozwoli określić, w jakim stanie jest pacjent i jaki rodzaj dietoterapii należy dobrać. U pacjentów, u których stwierdzono zły stan odżywienia, należy zastosować leczenie żywieniowe z wykorzystaniem wcześniej wspomnianych diet przemysłowych, co pozwoli na dostarczenie do organizmu optymalnej ilości białka, energii i składników mineralnych. Diety te można stosować jako jedyne źródło pożywienia lub jako uzupełnienie dotychczasowej diety. Można nimi wzbogacić walory odżywcze koktajli, domowych jogurtów, owocowych szejków czy nawet zupy. Taki rodzaj pożywienia dodatkowo przyspieszy gojenie się ran czy odleżyn, ponieważ oprócz białka zawiera kwasy omega 3, nukleotydy oraz argininę.
Kolejną metodą jest chemioterapia, która polega na podawaniu leków, które niszczą zarówno zdrowe, jak i chore komórki. Podanie cytostatyków może powodować uszkodzenie śluzówki jamy ustnej, przełyku, żołądka czy jelit, przez to chory ma trudności w przyjmowaniu pokarmów, a czasem jedzenie jest zupełnie niemożliwe. Uszkodzenie tkanek w okolicach jelit może powodować bóle brzucha czy biegunki, na skutek czego dochodzi do zaburzenia wchłaniania składników odżywczych, a to powoduje powstawanie niedożywienia i osłabienia organizmu, dlatego w czasie leczenia wypadają włosy oraz obniża się odporność organizmu. Nudności i wymioty to typowe objawy, które pojawiają się podczas chemioterapii. Dlatego podczas chemioterapii posiłki powinny być łatwo strawne – gotowane na wodzie lub na parze, powinny zawierać pełnowartościowe białko, w diecie nie może zabraknąć warzyw oraz owoców najlepiej spożywanych w postaci przecierów, musów, kremów, ponieważ nie będą powodować dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. W trakcie leczenia często pojawia się niechęć do spożywania mięsa i ryb, dlatego zaleca się spożywanie ich w formie pulpetów czy zapiekanek z dodatkiem warzyw. Do przygotowania posiłków warto dodawać masło, śmietanę, makarony, kasze, dokładnie zmielone orzechy, suszone owoce czy np. mleko w proszku – to pozwoli na podniesienie kaloryczności posiłków, a nie będzie to duża porcja. W ograniczonej ilości powinniśmy spożywać mleko, ponieważ może powodować zaburzenia trawienia i wchłaniania laktozy. Lepiej zastąpić je fermentowanymi produktami mlecznymi jak kefiry, maślanki czy jogurty naturalne.
Na około 2 godziny przed chemioterapią nie zaleca się spożywania pokarmów, by obniżyć wystąpienie nudności, wymiotów czy biegunki.
Na rynku są gotowe diety przemysłowe oraz specjalistyczne produkty przeznaczone dla pacjentów onkologicznych. Czy warto po nie sięgać?
Na rynku mamy diety przemysłowe w płynie lub w proszku, które są dostępne w aptekach i są one bardzo dobrym wzbogaceniem diety pacjenta. Mają ściśle określony skład, nie zawierają gluteny ani laktozy, więc są dobrze tolerowane przez większość chorych. Mało tego, są jałowe, co zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań związanych z zakażeniem diety oraz są od razu gotowe do spożycia, co jest dużą wygodą. Te diety zaleca się pacjentom w czasie leczenia onkologicznego, ponieważ stanowią dobre źródło energii, białka, witamin i składników mineralnych.
Czy takie diety można również podawać dzieciom?
Diety przemysłowe są opracowane z myślą o osobach dorosłych, dlatego nie należy podawać ich dzieciom poniżej 1. roku życia. Jeśli chodzi o starsze dzieci, należy zachować ostrożność i wprowadzać diety przemysłowe powoli.
Jakie są dostępne smaki takich diet przemysłowych?
Diety przemysłowe dostępne są w wielu smakach np. cappuccino, waniliowych, kakaowych czy owoców tropikalnych. Można je dodawać do wielu potraw zarówno słodkich, jak i słonych. Wpasują się idealnie w każdy posiłek.
Dlaczego pacjenci onkologiczni tracą masę ciała, mimo tego że spożywają posiłki?
Jest wiele przyczyn tego zjawiska. Najczęściej po prostu pacjenci nie mają apetytu, czują ból, głodzą się przed procedurami medycznymi. Często przy stosowanej terapii występują dolegliwości tj. wymioty, nudności czy biegunka, a to powoduje utratę substancji odżywczych. Podczas choroby nowotworowej u pacjentów występuje zwiększone zapotrzebowanie na energię, białko oraz pozostałe substancje odżywcze, a one często nie są pokrywane przez standardową dietę pacjenta. Utrata masy ciała prowadzi do powstawania niedoborów, głównie białek, tłuszczów, węglowodanów, witamin oraz składników mineralnych i wtedy organizm zaczyna „zajadać sam siebie”, czyli zużywa własne tkanki jako źródło substancji odżywczych. To skutkuje schudnięciem, osłabieniem i wyniszczeniem.
Jak często pacjent powinien się ważyć?
Pacjenci w trakcie terapii przeciwnowotworowej często mają trudności w przyjmowaniu odpowiedniej ilości jedzenia, co skutkuje utratą masy ciała. Powinni ważyć się systematycznie, najlepiej raz w tygodniu, zawsze o tej samej porze, czyli najlepiej rano.
Takie pomiary należy notować i na bieżąco kontrolować. Jeżeli utrata masy ciała jest zbyt szybka, należy zgłosić to lekarzowi.
Często w trakcie leczenia występują niepożądane objawy. Jak sobie z nimi radzić, jeśli chodzi o żywienie?
Najczęściej pojawiają się nudności i wymioty, bardzo ważne jest, by produkty były lekkostrawne, miękkie, żeby nie podrażniały dodatkowo błony śluzowej. Posiłki powinny być mniejsze, ale spożywane częściej. Należy unikać potraw słodkich, aromatycznych, ostrych czy tłustych. Bardzo ważne jest odpowiednia ilość płynów, należy pić systematycznie wodę oraz herbaty najlepiej ziołowe lub owocowe. Kolejnym częstym objawem jest biegunka. Tutaj przede wszystkich kluczowe znaczenie ma odpowiednia ilość płynów, szczególnie wody, płynów nawadniających czy kisieli. Należy ograniczyć spożywanie napojów gazowanych, zawierających kofeinę oraz z dużą ilością cukrów. Należy zrezygnować z ostrych potraw. Należy pamiętać, by porcje były odpowiednie, chory nie powinien być przejedzony ani głodzony.
Co jeść, by ustrzec przed chorobą nowotworową?
Naturalne produkty spożywcze zawierają dużo witamin, minerałów i pierwiastków śladowych, dlatego nie da się ich zastąpić innymi preparatami. Szczególnie korzystne są warzywa kapustne, pomidory, czosnek i cebula, owoce cytrusowe, owoce jagodowe, kurkuma i zielona herbata. Warto te produkty włączyć do swojej diety, ponieważ wykazują silne działanie przeciwnowotworowe. Przede wszystkim powinniśmy dbać o urozmaicenie posiłków, o spożywanie różnych owoców i warzyw nawet 5 razy dziennie, o ograniczeniu soli i cukru oraz o bardzo umiarkowanej aktywności fizycznej, która jest niezbędna by zachować zdrowie.
