Pierwsze getto w Europie, Niemcy utworzyli na mocy rozkazu ówczesnego hitlerowskiego nadburmistrza miasta Hansa Drechsela 5 października 1939 roku. Granice getta wyznaczały ulice: Jerozolimska, Krzywa, Mała, Spacerowa, Litewska, Pac Litewski, Piłsudskiego (początkowo do numeru 33, następnie do posesji oznaczonej nr 65), Zamkowa, Garncarska, Pereca, Leonarda, Starowarszawska, Zamurowa, Farna, plac Czarnieckiego, Rynek, Łazienna Mokra, część Pijarskiej, Szewska, Sieradzka, Rwańska, Rycerska i plac Niepodległości. W końcu października 1939 roku w granice getta włączono jeszcze ulicę Limanowskiego, Skłodowskiej-Curie i teren Obrytki (dzisiejszy obszar wokół ulicy Batorego).
Na obszarze getta znalazło się 28 ulic oraz 182 domy z ponad 4 tysiącami izb mieszkalnych. Dwa lata później granice getta przesunięto, a właściwie zacieśniono, wyłączając z jego terytorium ulicę Piłsudskiego od numeru 65 do 27, tereny Obrytki, północny obszar ulicy Jerozolimskiej, od numeru 159 do 47, oraz części ulic Szewskiej, Sieradzkiej, Rycerskiej i Rwańskiej. Na liniach granicznych Niemcy ustawili tablice ostrzegawcze z namalowaną czarną farbą trupią czaszką i napisem „Ghetto”. Na terenie getta działały Rada Żydowska (Judenrat) oraz wydziały: ogólny, finansowy, zaopatrzenia, techniczny, ekonomiczny, opieki społecznej, zdrowia, pracy, rejestracji, mieszkaniowy, pogrzebowy, prawno-administracyjny, komercyjny, rzemiosł, poczty, telefonu i telegrafu. Od 1941 roku działa również Policja Porządkowa, a od grudnia 1939 roku do października 1940 roku istniał Komitet Emigracyjny, usiłujący umożliwiać wyjazdy i organizujący pomoc od krewnych zagranicy.
W pierwszym na kontynencie europejskim getcie hitlerowcy uwięzili wszystkich piotrkowian wyznania mojżeszowego, w liczbie początkowo około 9 tysięcy, oraz Żydów przywiezionych tu z Łodzi i okolicznych miejscowości, m.in. Srocka, Tuszyna, Wolborza, Przygłowa i Sulejowa oraz odległego Poznania, Gniezna, Bydgoszczy, Nakła i Kalisza. Na obszarze, na którym przed wojną mieszkało 5,6 tysięcy osób hitlerowcy stłoczyli blisko 29 tysięcy osób. Warunki panujące w getcie urągały wszelkim możliwym przepisom. Pozbawieni doraźnej opieki lekarskiej i szpitala, możliwości sprowadzania żywności spoza granic getta Żydzi umierali z głodu, chorób, wycieńczenia i pracy ponad siły. Ginęli masowo w ulicznych egzekucjach i dzikich strzelaninach urządzanych przez niektórych oficerów gestapo. Ściśnięci na niewielkim obszarze zamieszkiwali wszelkie możliwe pomieszczenia, od izb mieszkalnych po korytarze, piwnice, strychy, komórki i przybudówki. W większości jedno, dwupiętrowych budynków liczba mieszkańców wynosiła ponad sto, w kilku zarejestrowanych przypadkach od 180 do nawet 205 (posesje przy ul. Szewskiej 4 czy Zamurowej 13). Sytuacja zamkniętej na obszarze getta ludności żydowskiej uległa jeszcze większemu pogorszeniu po oficjalnym zamknięciu granic getta, które miało miejsce 11 grudnia 1941 roku.
Od tego momentu dzielnicę żydowską mogli opuszczać tylko ci, których Niemcy kierowali do różnych prac na terenie miasta. W każdym innym przypadku próba wyjścia poza getto była wyrokiem śmierci. Ciężkie kary groziły również tym mieszkańcom miasta i okolic, którzy zostali przyłapani na jakiejkolwiek próbie pomocy Żydom. Polacy zamieszkujący teren getta specjalnym nakazem władz okupacyjnych musieli się przeprowadzić poza dzielnicę żydowską. Obowiązywał ich również zakaz handlu z Żydami, jak i zakaz kupowania czegokolwiek w żydowskich sklepikach. Największe śmiertelne żniwo zbierały epidemie tyfusu, gruźlica i głód. Ten ostatni zabijał dziennie po 30 osób. Zagłodzeni umierali na ulicach. Dla hitlerowców mieszkańcy getta stanowili tania siłę roboczą. Wyznaczony przez okupanta kontyngent przymusowych pracowników wynosił 1000 mężczyzn dziennie, w przedziale wiekowym od 12 do 60 lat.
Część mieszkańców getta, około 2400 osób była zatrudniona do pracy w hutach szkła „Hortensja” i „Kara”, w Zakładzie Stolarskim „Dietrich & Fischer” na Bugaju oraz do prac melioracyjnych, budowy umocnień na terenie miasta oraz budowy baraków na obszarze getta. Ci zatrudnieni w zakładach mieszkali w obozie pracy, tzw. „małym getcie” (patrz str. ….), utworzonym przez hitlerowców na terenie getta pomiędzy ulicami Starowarszawską, Garncarską, Zamurową i Jerozolimską. Na terenie getta działała Rada Żydowska- Judenrat, na jej czele stał Zelman Tanenberg (później zastąpił go Szymon Warszawski), i właśnie tej radzie 29 listopada 1939 roku nadburmistrz Drechsel przedstawił dekret podpisany przez samego generalnego gubernatora okupowanych ziem polskich Hansa Frank o karze w wysokości 350 tys. zł nałożonej na piotrkowską wspólnotę żydowską. Dla zapewnienia zapłaty Niemcy wzięli trzech zakładników, torturowali ich tak długo, aż mieszkańcy getta zapłacili. Niestety jeden z zakładników, niejaki Leib Dessau, nie przeżył. Proceder wymuszeń nie ograniczał się tylko do zaboru środków pieniężnych.
Niemcy zażądali od piotrkowskich Żydów systematycznego dostarczenia im kilku tysięcy jaj, 500 worków mąki, 300kg masła i 100 worków cukru. Pogrom piotrkowskiego getta zaczął się 13 października 1942 roku, wtedy oddziały SS i ukraińskiej milicji pod dowództwem SS-Hauptsturmfuhrer’a Willy’ego Blum, o godzinie 2 w nocy rozpoczęły likwidację żydowskiej dzielnicy, która trwała przez osiem dni. Akcją dowodził SS- Sturmbannfuhrer Feucht. Tego dnia Niemcy zabili około tysiąca osób, od strzałów ginęli głównie ludzie starzy i schorowani. Pozostali mieszkańcy getta w liczbie 22 tysięcy zostali wywiezieni do obozów zagłady w Treblince i Majdanku. W wyludnionym getcie hitlerowcy pozostawili około 5000 osób, blisko połowę tej liczby stanowili zatrudnieni w hutach szkła i zakładzie stolarskim na Bugaju, pozostałą zaś część ci, którym udało się uniknąć wywózki do obozów koncentracyjnych. Niemcy zdawali sobie sprawę, z istnienia nielegalnych mieszkańców małego getta i urządzali na nich systematyczne polowania. 19 listopada 1942 roku zgromadzili w synagodze około 100 Żydów w podeszłym wieku, a następnie przeprowadzili ich do lasu w pobliskim Rakowie, gdzie dokonali na nich masowej egzekucji.
Miesiąc później Niemcy zabrali z getta 42 mężczyzn do rakowskiego lasu, kazali im wykopać tam 5 dużych dołów, a następnie zastrzelili. Życie w ten sposób straciło jeszcze 520 Żydów ocalałych z pierwszej masowej deportacji z piotrkowskiego getta. Pod koniec lipca 1943 roku Niemcy ostatecznie zlikwidowali i małe getto. Jego mieszkańcy trafili do obozów zagłady w Buchenwaldzie i Ravensbrucku.
Doceniamy za wyłączenie AdBlocka na naszym portalu. Postaramy się, aby reklamy nie zakłócały przeglądania strony. Jeśli jakaś reklama lub umiejscowienie jej spowoduje dyskomfort prosimy, poinformuj nas o tym!
Życzymy miłego przeglądania naszej strony!
