Gdy 1 sierpnia 1914 roku wybuchła I wojna światowa, Polacy zdali sobie sprawę, że to dla uciśnionego przez trzech zaborców narodu, olbrzymia szansa na odzyskanie niepodległości. Nasi wrogowie znaleźli się bowiem po obu stronach barykady. Z jednej strony carska Rosja w obozie Ententy, z drugiej Niemcy (Prusy) i Austro-Węgry z obozie państw centralnych. W armiach zaborców walczyło wielu Polaków: oficerów i żołnierzy. Niestety ogromna rzesza poległa, ale tysiące nabrało doświadczenia wojennego tak potrzebnego później w walce o granice niepodległej Rzeczpospolitej.
Do 1917 roku wydawało się, że Polska będzie musiała liczyć na dobrą wolę zaborców – czy to Rosji czy Niemiec i Austro–Węgier. Józef Piłsudski współpracował z państwami centralnymi tworząc Legiony a Roman Dmowski liczył na dużą autonomię w państwie rosyjskim. Tymczasem rewolucja w Rosji zmieniła wszystko. Upadł carat, potem władzę przejęli bolszewicy, którzy zawarli pokój z Niemcami. Armia cesarska wygrała na jednym froncie, ale na szczęście dla nas, przegrała na Zachodzie. I tak korzystne dla Polski zwycięstwo Ententy stało się faktem. W międzyczasie (22 lipca 1917 roku) Józef Piłsudski po kryzysie przysięgowym trafił do niemieckiego więzienia w Magdeburgu. Komendant i jego żołnierze tacy jak Kazimierz Sosnkowski, Walery Sławek czy Wacław Jędrzejewicz odmówili złożenia przysięgi na wierność cesarzowi niemieckiemu. Warto wspomnieć, że przysięgę złożył natomiast późniejszy generał i premier Władysław Sikorski.
Po klęskach na froncie i zagrożeniu rewolucją Niemcy zdecydowali się wypuścić Piłsudskiego z więzienia. Przyszły Marszałek przyjechał do Warszawy 10 listopada 1918 roku. Dzień później Rada Regencyjna powierzyła mu kontrolę nad wojskiem, a 14 listopada wszystkie obowiązki cywilne i wojskowe. Rada zakończyła swoją działalność. Piłsudski objął faktycznie dyktatorską władzę w kraju.
Przed Polską stanęły nowe zadania: utworzenie rządu, wolne wybory, uchwalenie konstytucji, ale przede wszystkim wojna o granice. Wrogów mieliśmy wielu: Niemcy (Wielkopolska, Śląsk), Rosja Sowiecka (Kresy Wschodnie), Ukraina (Galicja, Wołyń), Czechosłowacja (Zaolzie, Spisz i Orawa), Litwa (Wilno). Do tego unifikacja kraju podzielonego przez trzech zaborców. Polska, jako jedyna wśród państw nowo powstających w Europie musiała połączyć w swych granicach ziemie, które przez ponad 100 lat znajdowały się w obrębie różnych systemów gospodarczych, prawnych i kulturalnych. Były różne waluty, różna sieć komunikacyjna (wiele ośrodków nie było ze sobą połączonych), inne systemy skarbowe itp. itd.
Mimo wielu problemów okres tzw. dwudziestolecia międzywojennego należy uznać za ważny w historii państwa polskiego.
aw
