Dziś odnaleźć je można na archiwalnych planach Piotrkowa z przełomu XIX i XX stulecia. Gdzie w mieście przebiegała ulica Newska, a gdzie Odesska? Czyje imię nosiła obecna aleja 3 Maja? Co mieściło się przy Ruskim Prospekcie?
Utworzona w 1867 roku i istniejąca do wybuchu I wojny światowej gubernia piotrkowska ze stolicą w Piotrkowie była jedną z najbogatszych i najbardziej uprzemysłowionych guberni carskiego imperium. Zajmowała powierzchnię ponad 12 tys. km kw. , liczyła 1 mln 240 tys. ludności i składała się z ośmiu powiatów. Swymi granicami obejmowała łódzki okręg przemysłowy, Zagłębie Dąbrowskie oraz częstochowski rejon przemysłowy. Z tej racji polityka rusyfikacyjna na tym terenie była prowadzona ze wzmożoną siłą i brutalną bezwzględnością carskich urzędników. Wszelkie przejawy polskości, od prób identyfikacji się z narodowymi symbolami, poprzez używanie języka polskiego w szkołach czy urzędach, po chęć krzewienia polskiej kultury, były niszczone już w zarodku, a ich pomysłodawcy poddawani wnikliwej inwigilacji i szykanom carskiej “Ochrany”. Jednym z elementów tejże polityki była m.in. szeroko zakrojona akcja zmiany nazw miejscowych. W 1869 roku ówczesny gubernator piotrkowski, major Iwan S. Kachanow wydał rozkaz, wedle którego nazwy wszystkich ulic i placów zostały zamienione na rosyjsko brzmiące i nawiązujące do dziejów i tradycji imperium rosyjskiego. Nazwy te stały się jednymi z najbardziej znienawidzonych nazw nad Strawą. Co ciekawe, funkcjonowały wśród mieszkańców miasta w wersji spolszczonej.
Na cześć cara
Jedną z najsłynniejszych nazw gubernialnych nadaną w owym czasie i występującą jako miano dwóch toponimów było imię Aleksandra, które otrzymała nowo wytyczona i zarazem najbardziej reprezentacyjna aleja w mieście, prowadząca na południowe błonie Piotrkowa. Obecnie aleja ta nosi miano 3 Maja. Imieniem Aleksandra nazwano także plac, który dziś sławi imię Tadeusza Kościuszki. Można domniemywać, że takie określenie dwóch miejsc jednym imieniem mogło wynikać z m.in. z faktu, że w czasie powstania guberni piotrkowskiej na tronie rosyjskim zasiadał Aleksander II (1818 - 1881), słynący z negatywnego stosunku do Polaków, więc tym bardziej carskie władze miasta chciały uhonorować imperatora. Jakby tego było mało, w 1820 roku z kolei car Aleksander I (1777 - 1825), ukochany wnuk carycy Katarzyny i głośny pogromca Napoleona, w drodze do Turyngii odwiedził Piotrków. Określenie więc alei i placu tylko imieniem, bez wskazania, o którego konkretnie z władców chodzi, pozwalało na uczczenie obu Romanowów. Jeśli chodzi o rodzinę carską, obaj ww. imperatorowie nie byli jedynymi, których imię określało piotrkowskie nazwy miejscowe. Obecny plac Czarnieckiego w okresie gubernialnym nazywano Nikołajewskim (na cześć cara Mikołaja I 1796 - 1855).
Stare Miasto wedle imion
Imiona jako nazwy dla ulic i placów carscy urzędnicy zastosowali w przypadku ciągów komunikacyjnych Starego Miasta. I tak obecny Rynek Trybunalski otrzymał nazwę Marijńskaja Płoszczad (polska część piotrkowskiej społeczeństwa nazywała go placem Maryjskim), zaś znaną nam wszystkim ulicę Sieradzką przemianowano na Pietrowską, a dzisiejsza Zamurowa mogła pochwalić się mianem Iwanowskiej.
Ku chwale imperium Romanowów
Część nowych, gubernilanych nazw ulic Piotrkowa bezpośrednio nawiązywała do nazw miast, krain i rzek imperium carskiego. I tak główna arteria miasta, obecna ulica Słowackiego, wcześniej Kaliska, w latach 1869 - 1914 nosiła nazwę Petersburskiej, zaś dzisiejsza Wojska Polskiego w tamtym czasie otrzymała miano Moskiewskiej. Natomiast Rokszyckiemu Przedmieściu, nam współczesnym bardziej znanemu jako ulica Narutowicza, nadano nazwę Odesska. Istniała w Piotrkowie również ulica Tobolska – to miano otrzymała dzisiejsza ulica Wiejska - oraz ulica Połtawska – współczesna Grodzka. Nie tylko nazwy miast wykorzystali carscy urzędnicy do określenia piotrkowskich toponimów. Części ulic nadano nazwy rzek wielkiego imperium Romanowów. I tak na archiwalnych mapach gubernialnego Piotrkowa można odnaleźć takie ulice, jak: Newska (obecna Piastowska), Kazańska (dzisiejsza Garncarska), Kijowska (współczesna Zamkowa), Dnieprowska (dziś Żeromskiego) czy Dońska (obecnie Przedborska).
